Izraeli është një nga gjashtë vendet në botë pa një kushtetutë formale, pavarësisht se themeloi shtetin në 1948, i cili e mandatoi atë të bëhej një demokraci kushtetuese

Nga Murat Sofuoglu / TRT World

Izraeli nuk ka një kushtetutë për shkak të identitetit të paqartë të vendit dhe refuzimit për të identifikuar kufijtë e tij, një fenomen që pasqyron dekada të shpronësimit palestinez dhe uzurpimit të tokës.

"Mos miratimi i një kushtetute, ashtu si marrëveshjet e errëta të status quo-së, pasqyron konsensusin izraelit në lidhje me shmangien e nevojshme të zgjidhjeve përfundimtare për çështjet e diskutueshme në lidhje me identitetin e shtetit," thotë Hanna Lerner, kreu i Shkollës Politike. Shkenca, Qeveria dhe Çështjet Ndërkombëtare në Universitetin e Tel Avivit.

Hanna Lerner, në librin Demokracia, Kushtetutshmëria dhe Identiteti: Anomalia e Rastit Izraelit, argumenton se mosmiratimi i kushtetutës ka qenë i rrënjosur në "konfliktin fetar-laik në Izrael", i cili është "i shtyrë nga politika e "Identiteti hebre": lufta midis vizioneve të kundërta për vetë natyrën e shtetit hebre.

Shembulli i Izraelit si një vend pa kushtetutë është unik në krahasim me pesë kombet e tjera.

Për shembull, Mbretëria e Bashkuar nuk ka një kushtetutë të vetme të shkruar që vepron si pikë referimi gjatë dhënies së drejtësisë. Ajo ka më tepër një kushtetutë të pakodifikuar të përhapur në burime të ndryshme që përfshijnë statute, të drejtën e zakonshme, konventa dhe dokumente ligjore si Magna Carta.

Në rastin e Izraelit, është një pyetje e ndërlikuar e rrënjosur në interesat konkurruese të bazës së tij hebreje ortodokse, sionistëve të fortë dhe të ashtuquajturve laikë.

Tora vs laicizmi izraelit

Ndërsa laikët kërkojnë një kushtetutë të bazuar në ndarjen e fesë nga shteti, grupet ortodokse e kundërshtojnë këtë, duke thënë se vendi nuk ka nevojë për një kushtetutë, sepse Tora, libri i shenjtë hebre, përcakton se çfarë është Izraeli.

Lerner citon një përfaqësues të Agudat-Izrael, një parti ultra-ortodokse, në vitet e para të shtetit izraelit të thoshte: “Nuk ka vend në Izrael për asnjë kushtetutë të krijuar nga njerëzit. Nëse bie ndesh me Tevratin – është e papranueshme, dhe nëse është në përputhje me Tevratin – është e tepërt.”

Përballë dinamikave të kundërta, lidershipi i hershëm izraelit u përpoq të zhvillonte një terren të mesëm pas vendimit të Hararit të vitit 1950, i cili sugjeroi që Tel Avivi të mos krijonte një kushtetutë kompakte, por në vend të kësaj të miratonte Ligje Themelore të veçanta për institucionet qeveritare – një qasje që mund të çonte përfundimisht vendin të miratojë një kushtetutë. Megjithatë, kjo nuk i zbuti tensionet.

Historiani i teologjisë me bazë në Ankara, Eldar Hasanoglu, i specializuar në Judaizëm dhe jep mësim në Universitetin Haci Bayram Veli, thekson dallimet e kahershme midis themeluesve "sekularistë" të shtetit izraelit, si David Ben-Gurion, kryeministri i tij i parë dhe " hebrenj fundamentalistë. Këta të fundit e konsiderojnë Izraelin si "tokën e tyre të premtuar" të dhënë nga Zoti dhe kërkojnë që liderët politikë t’u përmbahen parimeve të Torës në vend të një kushtetute të krijuar nga njeriu.

Udhëheqësit sekularistë të Izraelit e kanë kuptuar se nëse hartojnë një kushtetutë pa asnjë referencë në Tora, ata do të përballen me një reagim të ashpër nga grupet ortodokse hebreje të sapo migruara, thotë Hasanoglu. Dhe nëse ata shkruanin ligje në përputhje me Torën, lidershipi i hershëm izraelit kishte frikë se do të përballej me shpatulla të ftohta nga bota perëndimore për ndjekjen e "një axhende fondamentaliste", shton ai.

“Si rezultat, ishte në interesin e tyre të mos bënin një kushtetutë,” tha Hasanoglu për TRT World. “Ata nuk donin të krijonin ndonjë pengesë (si një kushtetutë laike) që të pengonte hebrenjtë fetarë të vinin në Izrael, ndërkohë që synonin të mbanin të paprekur natyrën laike të shtetit”.

Për shkak të ndarjeve dhe tensioneve të vazhdueshme midis sekularistëve dhe grupeve ultra-ortodokse, "procesi i krijimit të një kushtetute izraelite është vonuar qëllimisht për të parandaluar përplasjet sociale midis dy kampeve," thotë Batuhan Ustabulut, një akademik mbi ligjin kushtetues në Kocaeli të Turqisë. Universiteti dhe Drejtor i Kërkimeve Ligjore në Qendrën e Kërkimeve Ekonomike dhe Sociale (ESAM).

Lufta e pazgjidhur në lidhje me identitetin e Izraelit i përshtatet "ngurimit afatgjatë të Tel Avivit për të përcaktuar rendin dhe identitetin e tij politik" duke hartuar kushtetutën e tij, sipas Richard Falk, një ekspert ligjor kryesor hebre amerikan dhe një profesor emeritus i së drejtës ndërkombëtare në Universitetin Princeton.

Një hendek në rritje

Kur akademikja izraelit Lerner shkroi artikullin e saj dy dekada më parë, më 2004, vendi drejtohej nga një "shumicë laike". Që atëherë, përbërja politike e Izraelit ka ndryshuar në mënyrë drastike, e demonstruar nga qeveria aktuale e ekstremit të djathtë Netanyahu, e cila dominohet nga partitë ortodokse sioniste.

Por edhe në vitin 2004, Lerner vërejti se "konsensusi izraelit" për ruajtjen e asaj që ajo e përshkroi si një model politik konsociativ "ka filluar të gërryhet". Në një model politik konsociativ, elitat drejtuese nga sekte dhe komunitete të ndryshme punojnë së bashku për të siguruar që sistemi ekzistues të mbetet i qëndrueshëm.

Para sulmit të 7 tetorit, plani i qeverisë Netanyahu për një rregullim gjyqësor shkaktoi demonstrata të mëdha, duke treguar se hendeku midis grupeve laike dhe fetare ishte zgjeruar dhe duke konfirmuar parashikimin dy dekadash të Lernerit se konsensusi izraelit po gërryej.

“Plani i reformës në drejtësi ka shkaktuar një krizë politike në Izrael, duke u bërë një faktor real që çon në zgjedhje të shumta të parakohshme dhe qeveri të paqëndrueshme”, thotë Hasanoglu, duke iu referuar një përçarjeje në rritje midis grupeve laike dhe fetare në Izrael. “Në terma laikë, problemet e pazgjidhura të së shkuarës janë bërë mamitë e krizave të sotme”, thotë Ustabulut.

Hartimi i një kushtetute është bërë gjithnjë e më shumë një objektiv i largët për Tel Avivin pasi ndarjet brenda shoqërisë izraelite janë rritur që nga vitet 1980 kur u lejuan të formoheshin gjykatat fetare, thotë Hasanoglu. "Ndryshe nga një vendim gjykate laike, vendimi i një rabini në një gjykatë fetare nuk mund të apelohet," thotë akademiku.

"Në afat të gjatë, izraelitët laikë do ta humbin këtë luftë kundër grupeve hebreje ortodokse," thotë Hasanoglu, duke përmendur se si grupet e krahut të djathtë janë rritur në madhësi dhe ndikim që nga vitet 1980. Me ligjin e shtetit-komb të vitit 2018 që njeh të drejtën për vetëvendosje vetëm për hebrenjtë, grupet fetare ndihen shumë më të guximshme, shton ai.

Përfitimet e mungesës së kushtetutës

Ekspertët vënë në dukje një sërë përfitimesh politike të mungesës së kushtetutës për Izraelin.

“Në fund të fundit, një kushtetutë vendos kufizime në përdorimin e pushtetit politik”, thotë Ustabulut. Në rastin e Izraelit, kufizimet kushtetuese mund ta detyrojnë shtetin të përcaktojë kufijtë e tij territorialë, diçka që Tel Avivi ka rezistuar prej kohësh për ta bërë këtë.

“Arsyeja ekzistenciale lidhet me hezitimin e Izraelit për të rregulluar kufijtë e tij territorialë në funksion të ambicieve territoriale ekspansioniste. Duket se Izraeli e lidhi një kushtetutë me një pranim të status quo-së territoriale që nga viti 1948 ose 1967,” thotë Falk.

Profesori i referohet shfaqjes së shtetit izraelit në vitin 1948 dhe Luftës Gjashtë Ditore të vitit 1967, e cila i mundësoi Tel Avivit të pushtonte Bregun Perëndimor, Gazën, Gadishullin e Sinait dhe Lartësitë e Golanit pasi mundi katër shtete arabe. Izraeli u tërhoq nga Gadishulli i Sinait pas një marrëveshjeje paqeje të ndërmjetësuar nga SHBA midis Tel Avivit dhe Kajros në 1982.

“Izraeli është një shtet kolonial ekspansionist, që do të thotë se nuk ka kufij. Ai po përpiqet të marrë aq tokë sa të dojë derisa ta përfitojë atë tokë dhe të sjellë njerëz të mjaftueshëm për ta vendosur atë dhe një kushtetutë mund të jetë një pengesë për këtë,” thotë Sami al Arian, një akademik kryesor palestinez.

Një kushtetutë moderne demokratike do të vendoste "të drejta të barabarta", duke udhëzuar Izraelin të mos shkelë të drejtat civile të johebrenjve, për shembull, palestinezëve, thotë Nihat Bulut, një profesor i drejtësisë në Universitetin Medipol.

Nën ndikimin e konceptit fetar të "tokës së premtuar" që i është dhënë vetëm hebrenjve "kombit të zgjedhur" dhe presionit politik në rritje ekstremiste, udhëheqësit izraelitë nuk mund të imagjinojnë vërtet "të drejta të barabarta" me johebrenjtë, thotë Bulut. Si rezultat, ata kanë një problem për të përcaktuar jo vetëm shtetin e tyre, por edhe kombin e tyre, shton ai.

Në vite, Izraeli "kishte ligj ushtarak kundër palestinezëve", thotë Arian. Nëse do të kishte një kushtetutë, "do të duhej të përcaktonte se çfarë janë palestinezët", gjë që do të krijonte shumë vështirësi për Izraelin për të kryer akte të tilla të neveritshme, shton ai. Ekziston një listë e gjatë e shkeljeve të të drejtave të kryera nga Tel Avivi kundër palestinezëve për dekada.

“Disa faktorë mund të mos kenë qenë marrëdhënie të mira publike për t’u zbuluar, veçanërisht fleksibiliteti në lidhje me statusin e johebrenjve. Ekzistenca e ligjeve diskriminuese izraelite për të drejtën e kthimit ose bashkimit familjar; kufizimet racore në pronësinë e pronës dhe të drejtat e qëndrimit mund të kenë pasur vështirësi për t’u pajtuar me një kushtetutë demokratike, "thotë Falk.

"Pa një kushtetutë, Izraeli ruan fleksibilitet për sa i përket përkufizimit të ‘një shteti supremaci hebre’ siç ilustrohet nga Ligji Bazë i 2018 që kufizon të drejtën e vetëvendosjes për popullin hebre," shton ai.

Arian dhe Falk duket se janë në të njëjtën linjë në lidhje me mungesën e një kushtetute të Izraelit.

Arian beson se imponimi i supremacisë hebreje është pikërisht arsyeja pse Izraeli nuk ka një kod të mirëpërcaktuar ligjor të sjelljes, dhe kjo është “sepse do të ishte ose një kushtetutë supremaciste raciste që pasqyron natyrën e ideologjisë sioniste ose do ta linte atë në harresë në mënyrë që ata të mund të mos u kritikoni.”