Në muajin tetor, qeveria do të zbatojë një reformë të rëndësishme për të rritur pensionet e ulëta, dhe kjo nismë pritet të sjellë ndjeshëm ndryshime për pensionistët në Shqipëri. Sipas ekspertit të ekonomisë, Klodian Muço, kjo është një mundësi e rëndësishme për të përmirësuar kushte e jetesës së të moshuarve. Muço shpjegon formulën e re të indeksimit dhe pasojat që do të ketë ajo për pensionistët. Ai thekson se kjo reformë është një hap i rëndësishëm në përpjekjet për të adresuar çështjet e të ardhurave për ata që janë në pension dhe për të siguruar një mbështetje më të mirë për ata që kanë nevojë më shumë.

-Zoti Muço, në tryezën e diskutimeve është mundësia që pensionistët të marrin disa të ardhura më shumë dhe bëhet fjalë për indeksim të pensioneve. Ende nuk duket se ka një shifër të saktë sesa do të jetë përqindja e përfitimit nga ana e tyre por është i hapur diskutimi edhe për një përqindje të përshkallëzuar. Sa të ardhura do të sjellin në buxhetin e pensionistëve ky indeksim i pensioneve?

E para është përcaktuar në buxhetin e shtetit rritja e indeksimit të pensioneve si pasojë e inflacionit të vitit të kaluar. Është një proces që zgjatë gjithmonë që inflacioni i një viti më parë indeksohet në tetorin e vitit të ardhshëm dhe në rastin konkret nga 1 tetori fillon rritja e indeksimit e inflacionit në pensione dhe ka një impakt në buxhetin e shtetit që shkon në 4.1 miliardë lekë. Është folur nga qeveria dhe një indeksim tjetër që flitet duke patur parasysh faktin që pensioni mesatar në Shqipëri aktualisht është 18.800 lekë në muaj.

Minimumi jetik edhe pse nuk është përcaktuar nga institucionet publike apo autonom publik, pas një studimi të bërë nga disa ekspert të jashtëm ka rezultuar se shkon deri rreth 200 dollar. Praktikisht pensioni mesatar në Shqipëri është poshtë minimumit jetik. Po ashtu kemi dhe pensionet që vijnë nga fermat të kalojnë nga 18.800 lekë në muaj t’i përafrohen mesatares apo minimumit jetik. Është duke u diskutuar edhe një reformë e re e pensioneve, reforma e 2014-ës e cila ka treguar se nuk zgjidhi problematikat e vjetra që ka sistemi shqiptar.

-Duhet të bëjmë një diferencim mes indeksimit dhe mundësisë për t’u rritur pensionet?

Patjetër, nëse marrim në analizë një familje me dy pensionistë të moshuar e ka të pamundur jetesën në Shqipëri duke jetuar në varfëri ekstreme, 11800 lekë në muaj, mendoni për një pensionist që blen ilaçe, paguan energjinë elektrike dhe ujin e të tjera shpenzime. Pensionet janë të pamjaftueshme për të jetuar me dinjitet. Pensionet duhet të kenë një rritje dinjitoze dhe jo thjesht një indeksim inflacioni. Indeksimi i inflacionit shërben si një formë për të ruajtur sado pak të njëjtin standard jetese të vitit të kaluar por dhe kjo nuk po ndodh realisht. Kur llogarisim inflacionin mesatar, nuk është e njëjtë me inflacionin që ka shporta e konsumit të pensionistëve.

-Sa para më shumë do të marr një pensionist në tetor me indeksimin e pensioneve?

Konkretisht nëse do të marrim në konsideratë inflacionin e vitit të kaluar ose një rritje rreth 3%. Nëse pastaj do të diskutohet e patur parasysh rritjen e të ardhurave, mos realizimin e shpenzimeve kapitale, mund të ketë dhe një alokim shtesë. Ministri i Financave thjesht deklaroi buxhetin 4.1 miliardë lekë por tha se jemi duke diskutuar nëse mund të japim më tepër mbështetje për familjet në nevojë dhe për banueset që marrin pensionistët në fund vit, por nuk foli realisht për një indeksim të mirëfilltë të pensioneve apo një indeksim të përshkallëzuar.

-Çështja e pensioneve është konsideruar gjithmonë sfidë për realitetin shqiptar dhe bëhet fjalë për një skemë e cila ka rregullat e veta dhe e rëndësishme është të mos ketë deficite ndërmjet atyre që kontribuojnë dhe atyre që përfitojnë nga këto kontribute. Sa janë mundësitë reale dhe të kryhen konsultime publike me të gjitha shtresat apo aktorët që janë kryesor në një vendimmarrje të tillë dhe a janë hapësirat për t’u zhvilluar të gjithë këto hapa?

Është një sfidë shumë e madhe sepse që të bëhet një reformë rrënjësore të pensioneve sepse prek interesat e pensionistëve dhe interesat e atyre që dalin në pension dhe të atyre që kontribuojnë, interesat e biznesit dhe cënon shumë interesa. Është një sfidë më vete. Një reformë e tillë që duhet të marrë në konsideratë të gjithë aktorët e përfshirë në skemën e pensioneve, për ato që ofrojnë pensione private, duhet të kemi një orientim nga skema private për të patur dhe një balancim në skemën e pensioneve publike, sindikatat.

Ekonomia informale e cila ndeshet sot në shumë biznese dhe në Tiranë ku tjetër vlerë janë pagat reale dhe tjetër vlerë deklarojnë, gjë e cila ndikon duke vështirësuar skemën e pensioneve. Nëse i referohemi raportit të Bankës Botërore, mbi 1/3 e prodhimit të përgjithshëm bruto, është ekonomi informale prej 38%. Pra diku, mbi 7 miliardë dollarë në përllogaritje të këtyre shifrave, rezulton të jetë evazion fiskal. Mos deklarimi i plotë i vlerave të pagave apo ekonomia informale mbetet një sfidë më vete po ashtu dhe zgjerimi i skemës së kontribuuesve, në raport me ato që përfitojnë pensione.

-Ministri i Financave krahas çështjes së pensioneve, ishte në fokus rishikimi për herë të dytë i buxhetit të 2024-ës dhe rishpërndarja apo shpërndarja e këtyre fondeve në disa sektor si min. e Bujqësisë, min. e Shëndetësisë, min. e Brendshme që përfituan nga këto të ardhura. A keni një koment lidhur me këtë vendim për rishikimin e buxhetit dhe shpërndarjes së tij?

Themi rishikim i buxhetit pasi ishte diskutuar që në periudhën e qershorit dhe u bë realitet në ditët e para të shtatorit. Në momentin kur ka rritje të të ardhurave apo kur ka një mungesë të realizimi të shpenzimeve, ka një rishpërndarje të të ardhurave. Pjesën dërmuese e mori ministria e Brendshme, një pjesë shkoi për ministrinë e Bujqësisë por e mira ishte që të shkonte pjesa më e madhe e të ardhurave në ministrinë e Bujqësisë sepse dhe ato pak para që u dhanë, nuk shkuan për skemat sesa shkuan më shumë për shpenzime të tjera. Më tepër para duhet të ishin vënë ën dispozicion dhe të ministrisë së Arsimit, që konsiderohet si një shtyllë e rëndësishme e zhvillimit ekonomik të një vendi. Duhet të kishte më shumë fonde për ministrinë e Bujqësisë ashtu siç dhe pritshmëritë nga ana e tyre ishin më të larta. Referuar edhe buxhetit vjetor miratuar dhe shpërndarë për ministrinë e Bujqësisë, më pak të financuara në raport me vitet e kaluara, që u mbyll fondi IPARD, mbështetja e BE në sektorin bujqësor.