TIRANË- Kanë kaluar pothuajse dy vjet që kur kompania OpenAI prezantoi në treg GPT-3.5, duke bërë bujë të madhe. Bill Gates, bashkëthemeluesi i kompanisë Microsoft, e krahasoi krijimin e kësaj teknologjie me krijimin e ndërfaqes grafike të përdoruesit, një zbulim që ndryshoi kompjuterin personal në vitet 1980.

Të tjerë parashikuan se Inteligjenca Artificiale gjeneruese do të shndërronte me shpejtësi ekonomitë në mbarë botën, duke lënë miliona njerëz të papunë.

Megjithatë, pavarësisht zhurmës dhe shqetësimeve, ndikimi i Inteligjencës Artificiale deri tani ka qenë i heshtur. Sipas Zyrës së Regjistrimit të Amerikës, vetëm 6% e bizneseve e përdorin Inteligjencën Artificiale për të prodhuar mallra dhe shërbime. Ndërkohë, prodhimi dhe rritja e produktivitetit në punë, mbeten shumë më poshtë se nivelet e larta të epokës së kompjuterëve në vitet 1990.

Pse deri tani Inteligjenca Artificiale duket se nuk ka arritur të përmbushë premtimin e saj? Mësimet nga epoka e kompjuterit mund të hedhin dritë mbi këtë pyetje. Ashtu si me Inteligjencën Artificiale sot, në vitet e para të epokës së kompjuterëve, u bënë parashikime të mëdha të shndërrimeve që do të sillte kjo teknologji e re në ekonomi.

Në vitin 1965, Herbert Simon, një gjigant i shkencës kompjuterike, deklaroi se “brenda 20 viteve, makineritë do të jenë të afta të bëjnë çdo punë që mund të bëjë një njeri”. Dy dekada pas parashikimit të Simon-it, revolucioni i premtuar i produktivitetit, mbeti i pakapshëm.

Në vitin 1987, Robert Solow, fitues i çmimit “Nobel”, bëri bujë kur tha se “ju mund ta shihni epokën e kompjuterit kudo, përveçse në statistikat e produktivitetit”. Vetëm në fund të viteve 1990, më në fund u ndie transformimi ekonomik që solli kjo teknologji, duke bërë që Solow të pranonte tri dekada më vonë, se kompjuterët kishin filluar të ndryshonin ekonominë.

Kishte tre faktorë kryesorë që kontribuuan në rritjen e madhe të produktivitetit në epokën kompjuterike: kompanitë rritën investimet në Teknologjinë e Informacionit, çmimet e kompjuterëve dhe softuerëve ranë me shpejtësi dhe drejtuesit gjetën mënyra të reja për të integruar teknologjinë në operacionet e tyre. A janë këta faktorë të dukshëm edhe sot?

Fillojmë me investimet në Teknologjinë e Informacionit. Duke filluar nga viti 1995, kompanitë rritën shpenzimet për harduerin kompjuterik, infrastrukturën e rrjetit dhe softuerin.

Ndërmjet viteve 1995 dhe 2000, investimi i tyre në pajisjet dhe softuerët e përpunimit të informacionit, u rrit mesatarisht me 20% në vit në terma realë.

Një studim nga Kevin Stiroh në Bankën e Rezervës Federale të Nju Jorkut, ka zbuluar se firmat po investonin rreth 400 miliardë dollarë në teknologji të tilla deri në vitin 1999. Këto përbënin mbi 30% të të gjitha investimeve fikse jorezidenciale.

Në të kundërt, shpenzimet kapitale të kohëve të fundit kanë qenë të pakta. Gjatë dy viteve të fundit, investimet e bizneseve në pajisje dhe në softuerët e përpunimit të informacionit, janë rritur me rreth 4% në vit.

Investimi në Inteligjencën Artificiale është më i përqendruar në asetet jomateriale, si algoritmet dhe të dhënat, të cilat janë më të vështira për t’u matur sesa kapitali fizik. Për shembull, pagesat ndaj kompanive startup për të zhvilluar mjete të Inteligjencës Artificiale me porosi, mund të listohen në statistika si shpenzime operative.

Sidoqoftë, pritej të paktën një rritje në investimet në softuer. Në fakt, shpenzimet janë çuditërisht të ulëta, si ato për softuerin komercial të parapaketuar (si Microsoft 365), ashtu edhe për sistemet e ndërtuara me porosi, duke përfshirë mjetet e Inteligjencës Artificiale.

Rritja e investimeve në softuer gjatë vitit të kaluar, ishte rreth tri herë më e ulët se në fund të viteve 1990 në terma realë dhe mbetet shumë nën mesataren afatgjatë.

Në gjysmën e dytë të viteve 1990, ndodhi edhe një rënie e theksuar e çmimit të pajisjeve kompjuterike dhe softuerit. Nga viti 1995 deri në vitin 2000, çmimet për pajisjet dhe softuerët e përpunimit të informacionit, ranë me një të tretën, duke çuar në prodhimin e kompjuterëve më të lirë dhe më të mirë.

Në epokën e tanishme të Inteligjencës Artificiale nuk është vënë re ende ndonjë ulje çmimesh e këtyre niveleve: gjatë pesë viteve të fundit, çmimet për softuerët dhe pajisjet e përpunimit të informacionit, pothuajse nuk kanë ndryshuar.

Në fakt, në tremujorin e fundit, treguesi i çmimeve për këto produkte u rrit me një normë vjetore prej 4%. Edhe pse teknologjia bazë po bëhet më e lirë, ndërmjetësit që ripaketojnë mjetet e Inteligjencës Artificiale po shtojnë gjithnjë e më shumë karakteristika dhe po rrisin çmimet.

Çfarë mund të themi në lidhje me elementin e fundit në revolucionin ekonomik të viteve 1990? Që një teknologji të rrisë produktivitetin në ekonomi, kompanitë duhet të ripërpunojnë operacionet dhe modelet e biznesit për ta integruar atë.

Marrim shembullin e Walmart. Në vitet 1990, zinxhiri i shitjes me pakicë rriti produktivitetin duke përfshirë në operacionet e tij një sistem të ri softuerësh, të quajtur Retail Link, që u jepte furnizuesve qasje në çdo kohë në të dhënat e shitjeve dhe inventarit.

Përdorimi i Inteligjencës Artificiale mbetet ende i kufizuar në aplikimet e operacioneve të tanishme, si një firmë e shërbimeve financiare që përdor një aplikacion të Inteligjencës Artificiale për zbulimin e mashtrimeve.

Shumica e kompanive nuk kanë infrastrukturën e nevojshme të të dhënave për të trajnuar modele të posaçme. Për të zhbllokuar potencialin e plotë të Inteligjencës Artificiale, nevojiten ndryshime më thelbësore.

Duke pasur parasysh këto, mund të na duhet të kujtojmë fjalët e ekonomistit Rudi Dornbusch, që punonte në Institutin e Teknologjisë në Masaçusets.

Ai tha se në ekonomi, gjërat ndodhin më ngadalë se sa pritet dhe më pas më shpejt se sa pritet. Kjo do të thotë se do të vijë koha kur Inteligjenca Artificiale do të rrisë në mënyrë të jashtëzakonshme produktivitetin, por deri tani, është shumë larg nga lulëzimi i përjetuar në vitet 1990.

Ndoshta një krahasim më i përshtatshëm është me vitet 1970, një kohë kur premtimi teknologjik u përzje me rritjen zhgënjyese të produktivitetit.

Çipat e memories dhe mikroprocesori i silicit, që nevojiteshin për kompjuterin personal, u hodhën në treg rreth vitit 1970. Megjithatë, 20 vjet më vonë, më pak se 10% e bizneseve në botë përdornin kompjuterë.

Ndërsa bota kaloi në epokën e informacionit me përdorimin e postës elektronike, telefonave celularë dhe internetit, rritja e produktivitetit vazhdoi të mbetej e ulët.

Nga viti 1975 deri në 1994, produktiviteti i punës në Amerikë ishte mesatarisht 1.7%. Pastaj gjërat më në fund ndryshuan. Revolucioni i Inteligjencës Artificiale duket se po ndjek një rrugë të ngjashme./MONITOR