“The Christian Science Monitor” ka botuar, të mërkurën e 28 majit 1913, në faqen Nr. 2, intervistën ekskluzive asokohe me Isa Boletinin dhe Luigj Gurakuqin në hotelin Cecil, në Londër, të cilën, Aurenc Bebja, nëpërmjet Blogut “Dars (Klos), Mat – Albania”, e ka sjellë për publikun shqiptar

Londër 1913. Isa Boletini, një nga liderët më të mëdhenj të Shqipërisë, një njeri që praktikisht ka rreth 10.000 ndjekës të devotshëm në dispozicion, është padyshim një njeri i aksionit dhe jo i fjalëve. Nëse në fytyrën e një burri është shkruar ndonjëherë përcaktimi i qëllimit, ai është stampuar në tiparet e habitshme të Isa Boletinit.

Ky shef i njohur shqiptar, i shoqëruar nga Luigj Gurakuqi, gjithashtu një anëtar i qeverisë shqiptare, i cili vepron si përkthyes i tij, duke qenë në gjendje të flasë frëngjisht, ishte shumë i interesuar për politikën e The Christian Science Monitor, siç iu shpjegua së fundmi, gjatë qëndrimit të tij në Londër në Hotel Cecil. Në ankth për të bërë çdo përpjekje të mundshme për të nxitur fuqitë evropiane që t’i mundësonin Shqipërisë lulëzimin e saj, Isa Boletini ishte shumë i gëzuar për mundësinë për të diskutuar mbi situatën aktuale të Ballkanit me një përfaqësues të një gazete me një tirazh kaq të gjerë.

Isa Boletini është një përfaqësues i jashtëzakonshëm i kësaj race të fuqishme shqiptare. I mësuar me jetën e egër në natyrë të një udhëheqësi burrash, shtëpitë e të cilëve janë në kodra, Isa Boletini, i veshur me kostumin e tij kombëtar, duket krejtësisht si në shtëpinë e tij në mjedisin e hotelit Cecil. Kjo është vizita e parë e shefit në Angli dhe është e qartë nga mënyra se si ai zbret shkallët, duke bërë tre ose katër hapa njëkohësisht, se vizita e tij aktuale, sado interesante dhe e rëndësishme, ka më shumë shijen e izolimit të detyruar sesa të kënaqësisë së patrazuar.

AI DËSHIRON TË ÇLIROJË TOKËN E TIJ

Pozicionin e tij si shef ia detyron përpjekjeve të të parëve të tij, sepse e mira e familjes, të cilës i përket Isa Boletini, nuk është shumë e vjetër. Prej vitesh ai i është përkushtuar shërbimit të vendit të tij, qëllimi i tij i vetëm ka qenë çlirimi i popullit nga zgjedha e Turqisë, siç do të jetë çlirimi i tyre nga skllavëria e sundimit serb. Ai ka një ndikim të madh në vendin e tij, ai është i respektuar dhe i besuar nga ndjekësit e tij të shumtë, të cilët kanë besimin maksimal në opinionet dhe udhëheqjen e tij.

Luigj Gurakuqi është arsimuar në Itali dhe ka mësuar edhe frëngjisht, kështu që mundi të fliste në emër të Isa Boletinit, i cili nuk mund të fliste në asnjë gjuhë përveç asaj që flitej nga shqiptarët.

– Qeveria e përkohshme u krijua, shpjegoi ai, në fund të nëntorit të kaluar në Vlorë, por ne nuk kemi mundur të largohemi nga vendi para luftës dhe më vonë bllokadës. Megjithatë, pak më shumë se një muaj më parë, rrugës për në Londër, ne vizituam Romën, Vjenën dhe Parisin. Ndjenja në Londër në lidhje me vendin tim, shpjegoi ai, është përmirësuar shumë. Opinioni publik në fillim ishte më i favorshëm për fuqitë ballkanike sesa për ne; tani, megjithatë, ata e shohin idenë se Shqipëria duhet të jetë e pavarur me shumë më tepër favor se më parë. Me këtë dua të them se përfaqësuesit e shtypit dhe anëtarët e Dhomës së Komunave (House of Commons) janë më të prirur të mbështesin kërkesën tonë për pavarësi sesa ishte rasti më parë. Ata shohin, jam i bindur, drejtësinë e kërkesës dhe e vlerësoj shumë simpatinë që kam takuar gjatë vizitës sime këtu.

VENDIMI NUK ËSHTË I DREJTË

Në përgjigje të një pyetjeje për situatën aktuale në Shqipëri, Luigj Gurakuqi shpjegoi se kur ata u larguan gjithçka ishte e qetë. Sigurisht, tha ai, çështja e Shkodrës dhe disa nga kufijtë e Shqipërisë janë zgjidhur.

– Sipas marrëveshjes aktuale një pjesë e konsiderueshme e territorit shqiptar do ti jepet Serbisë?

– Po, me të vërtetë, dhe është pikërisht ajo pyetje që ne ngritëm në Romë me synimin për të arritur një marrëveshje më të mirë. Vendimi i fuqive është më i pafavorshmi për Shqipërinë, pasi nënkupton humbjen e gati gjysmës së vendit dhe 1.000.000 banorëve. Ju e dini shumë mirë, vazhdoi ai, kur çështja maqedonase u diskutua, u vendos që i gjithë territori të cilit i referohem dhe që i është dhënë Serbisë dhe jo Malit të Zi ishte shqiptar. Ne diskutuam të njëjtën pikë në Vjenë. Por, kur kishim mbërritur në Paris, situata kishte ndryshuar përsëri, sepse Shkodra kishte rënë dhe kishte ndodhur ngjarja e Esad Pashës. Por tani, çështja e Shkodrës është zgjidhur në favor të Shqipërisë, domethënë që ajo të mos shkojë në Mal të Zi, por të lihet në kujdesin e Fuqive për momentin, ndërsa incidenti i Esad Pashës është mbyllur, pasi ka shprehur dëshirën për të mbetur ushtar shqiptar dhe asgjë më shumë.

– Mendoni se Esad Pasha kishte ndërmend seriozisht të shpallej Princ i Shqipërisë?

– Po, sigurisht që mendoj se e ka bërë, por vetëm dje morën një kabllogram që thoshte se ai donte thjesht të shërbente në ushtri dhe të ndihmonte Shqipërinë në atë mënyrë.

– E konsideroni Esad Pashën një njeri të përshtatshëm për të qeverisur Shqipërinë?

– Në fakt, historia e kaluar e Esad Pashës nuk e rekomandon atë për këtë post. Ai sigurisht u ngrit lart në vlerësimin e njerëzve nga mënyra madhështore që kreu mbrojtjen e Shkodrës, por tani me dorëzimin e qytetit popullariteti i tij është zvogëluar deri në pikën e zhdukjes. Esad Pasha sigurisht që i përket një familjeje të mirë të Tiranës, afër Durrësit, por nuk mund të konsiderohet më si kreu i mundshëm i shtetit të Shqipërisë.

NDIHET AMBICIA GREKE

Duke iu referuar sërish çështjes së kufijve, biseda iu drejtua ambicies së Greqisë dhe z. Gurakuqi, fare natyrshëm, nuk mund të insistonte fort rëndësinë e kësaj pyetjeje për Shqipërinë. Ai shpjegoi se për të kuptuar siç duhet pyetjen duhet kuptuar se në Shqipëri ekzistojnë tri forma të fesë, myslimane, ortodokse dhe katolike.

– Tani, vazhdoi ai, grekët e keqkuptojnë plotësisht situatën saqë thonë se të gjithë shqiptarët që nuk janë myslimanë janë ortodoksë, prandaj janë grekë, me rezultat që kufiri verior i Greqisë duhet të shtrihet deri në Tepelenë. Ky argument, shpjegoi z. Gurakuqi, me theksin më të madh, është sa mashtrues aq edhe i gabuar. Do t’ju them diçka interesante në lidhje me metodat e përdorura nga grekët në përpjekje për të provuar se një pjesë e madhe e Shqipërisë duhet të jetë nën flamurin grek. Pak kohë më parë, edhe unë kisha një informacion absolutisht të sigurt për këtë temë, grekët i detyruan shqiptarët në rrethet e Paramithisë, Filatit, Margaritit, Gjirokastrës, Delvinës dhe Tepelenës, të bënin një mbledhje në të cilën u detyruan të nënshkruanin një telegram duke kërkuar që ato duhet të aneksohen nga Greqia. Siç e thashë, kam një informacion të caktuar për këtë pikë dhe jam i gatshëm t’ju njoftoj rrethanat në mënyrë që t’i jepni publikut mundësinë të mësojë faktet e vërteta të çështjes, në mënyrë që pushtetet të insistojnë që drejtësia të vihet në vendin tim.

NJERËZIT NUK DO TË NËNSHTROHESHIN

– Më tej, ju ndoshta e dini mirë se në 1879 ministri britanik në Athinë dërgoi një raport në Londër në të cilin tregoi qartë se shumica e madhe e të krishterëve, si dhe myslimanëve, pikërisht në ato rrethe që tani kërkon Greqia, ishin me origjinë dhe kombësi shqiptare. Nuk mundet, shtoi ai, të ndaleni shumë në këtë pikë, as t’i jepni shumë publicitet, sepse është një çështje që më intereson jetikisht mua dhe vendin tim, dhe sigurisht është e drejtë që rrethet që Greqia tani dëshiron të aneksojë, por popullsia e së cilës është pothuajse tërësisht shqiptare, nuk duhet t’i dorëzohet një vendi të huaj, qeverisë së të cilës nuk do t’i nënshtroheshin nëse nuk detyroheshin me forcë superiore.

– Çfarë do të thotë, sipas jush, Italia në rast se kërkesa e bërë nga Greqia do të pranohet?

– Është e qartë, mendoj unë, se ashtu si Austria mbështeti kërkesat shqiptare në lidhje me kufirin verior, ashtu edhe në lidhje me kufirin jugor, Italia është e përgatitur të vazhdojë të luftojë gjatë për këtë çështje. E shihni, Italia është shumë e zgjuar për faktin se nëse Greqia merr territorin shqiptar përballë kanalit të Korfuzit, Italia do të përballet me një rrezik shtesë; meqenëse Greqia mund të krijonte lehtësisht një bazë të fortë detare atje, të cilën Franca ndoshta do ta përdorte një ditë, nëse do ta gjente veten ndonjëherë në luftë me Italinë. Më lejoni të them edhe një herë se ne shqiptarët tashmë kemi sakrifikuar shumë në veri dhe sigurisht që është e paarsyeshme të këmbëngulim që duhet të sakrifikojmë kaq shumë edhe në jug, dhe besoj se ky apel për drejtësi i bërë përmes kolonave të gazetës suaj nuk do të bjerë në vesh të shurdhër.

SHQIPËRIA TË BËHET E PAVARUR

– Cila mendoni se do të jetë e ardhmja e Shqipërisë? A do të jetë një principatë apo një shtet i pavarur?

– Në këtë pikë absolutisht asgjë nuk është vendosur. Siç e dini, ju e dini, megjithatë, Rusia është në ankth që Shqipëria të jetë një shtet i pavarur nën sundimin e Turqisë. Nuk besoj se ka dyshim se Shqipëria do të jetë e pavarur, por nuk mendoj se do të jetë nën sundimin e Sulltanit të Turqisë, sepse shqiptarët nuk do t’i nënshtrohen kësaj më shumë sesa dëshirojnë Fuqitë e Mëdha. Ju pyesni se kush do të jetë kreu i vendit, por gjithçka që mund të them është se Mbreti, apo Princi ynë, nuk duhet të jetë as mysliman, as anëtar i kishave ortodokse apo katolike.

– Është e qartë atëherë, u përgjigj përfaqësuesi i Monitor, se sundimtari i ardhshëm i Shqipërisë duhet të jetë një protestant.

– Fakti është, vazhdoi z. Gurakuqi, ne nuk dëshirojmë të kemi ndonjë vështirësi fetare, dhe meqenëse në vend kemi myslimanë, katolikë romakë dhe anëtarë të kishës ortodokse greke, është e qartë se është më mirë që sundimtari ynë të mos jetë as një dhe as tjetri.

Më pas biseda u kthye te Xhavit Pasha, i cili komandonte një brigadë nën Ali Riza Pashën.

– Kërkoj mendimin tuaj për këtë oficer, çfarë do të thoni?

– Unë do të thosha, u përgjigj z. Gurakuqi, se Xhavit Pasha është “la bete feroce” për shqiptarët. Ai ishte, ju kujtohet, i dërguar nga Turqia për të zhdukur shqiptarët dhe mizoritë e kryera gjatë asaj periudhe janë çështje historie. Ai është tani në Berat, por trupat nën komandën e tij janë pakësuar në një grusht të vogël dhe nuk janë në gjendje të bëjnë asgjë më tej. Është e vërtetë që zyrtarisht Turqia ka pushuar së luftuari. Qeveria mund të mos lëshojë asnjë udhëzim që ai të sulmojë popullin tonë, por Xhavit Pasha si individ pa dyshim do të vazhdonte me kënaqësi taktikat e tij të ngjalës, nëse do t’i jepej mundësia.

MBRETI NIKITA KA NDRYSHUAR

– Dëshironi që unë të them diçka për mbretin Nikita? Por s’kam shumë për t’ju thënë. Ai më parë, siç e dini, ishte miqësor me Shqipërinë dhe kur xhonturqit sulmuan vendin tonë, mbreti Nikita na premtoi mbështetjen e tij, vërtet Isa Boletini ishte në Mal të Zi për tetë muaj gjatë asaj periudhe, por aktualisht mbreti Nikita nuk është më miku ynë. Në fakt, ai na braktisi kur ishim sulmuar nga armiqtë tanë dhe kishim nevojë më shumë për ndihmë, pastaj kur mbreti Nikita pa dobësinë tonë, ai pushtoi vendin jo me qëllimin për të na çliruar, por me qëllimin për të na penguar dhe shtypur. Si përfundim, më lejoni të them edhe një herë se ne kemi luftuar për vendin tonë dhe dëshiroj të shpreh përsëri shpresën e sinqertë që Evropa do të shohë që ne trajtohemi me barazi dhe do të na japë drejtësinë që meritojmë, sepse me siguri do të jetë një padrejtësi e madhe nëse Shqipëria humbet një nga krahinat e saj më të mira.

Isa Boletini, duke parë se përfaqësuesi i Monitorit ishte gati të largohej, shpjegoi se ai do të kthehej në vendin e tij dhe do të vazhdonte të nxiste popullin të rebelohej kundër zgjedhës së Serbisë, pasi ata ishin rebeluar kundër shtypjes së Turqisë.

– Unë, tha ai, me gjithë dinjitetin dhe seriozitetin e një njeriu, jam i vendosur t’i kushtoj pjesën tjetër të jetës sime në shërbim të vendit tim dhe nuk kam synim tjetër përveç të shoh popullin tonë të çliruar nga indinjata e kontrollit të huaj. A mund ta imagjinoni, tha ai në përfundim, se shqiptarët do t’i nënshtrohen me qetësi zgjedhës së një kombi sllav, kur nuk mundën të duronin sundimin e Turqisë, megjithëse shumica e tyre janë myslimanë.

Isa Boletini është nga Kosova, për të cilën tha se fillimisht ishte pushtuar nga Serbia, gjë që shpjegon, sipas tij, shtimin e rrokjes “atz” në mbiemrin e tij nga serbët, për t’u dukur se është i kombësisë serbe.

– Emri im i saktë është Isa Boletini dhe jam shqiptar nga lindja dhe kombësia.