Shkrimtari anglez Ian Tomson ka realizuar një reportazh për Shqipërinë duke përshkruar disa periudha të saj historike, por edhe duke u ndalur në veçanti tek e tashmja.

Tomson ka udhëtuar në veri të Shqipërisë, por shton se ka shëtitur dhe në kryeqytet.

Teksa ndalet tek e tashmja ai thotë se javën e kaluar, kryeministrja italiane, Giorgia Meloni, ‘u zemërua’ kur plani i saj për të dërguar azilkërkues në Shqipëri u bllokua nga Gjykata Evropiane e Drejtësisë dhe emigrantët u kthyen në Itali nga një qendër paraburgimi në det të hapur. Sipas tij, Meloni nuk ka gjasa të heqë dorë.

Po ashtu Tomson lidh traditat e së shkuarës me të tashmen duke shkruar se bandat shqiptare që kanë kapur tregun e kokainës në Britaninë e Madhe respektojnë kodin e kanunit të besës.

Artikulli i plotë nga shkrimtari Ian Tomson:

Shqiptarët e kanë prejardhjen nga popujt më të lashtë evropianë, ilirët. Vendi u krijua vetëm pas vitit 1912 me rënien e pushtetit osman në Evropë.

Sundimtari, prijësi i lavdëruar mysliman Mbreti Zog, u përzu nga Musolini kur Italia fashiste pushtoi në vitin 1939. (Zog u vendos në Londër për një kohë në Ritz.) Pesë vjet më vonë gjermanët nazistë u dëbuan nga rezistenca shqiptare nga luftëtar Enver Hoxha.

Nga pamja e jashtme, një stalinist, Hoxha i zgjuar, ishte një figurë me përkatësi fetare myslimane, që terrorizoi kundërshtarët e tij përmes vrasjeve hakmarrëse, spastrimeve dhe zhdukjes së armiqve të klasës.

Shqipëria jeton prej kohësh nën hijen e Italisë. Javën e kaluar, kryeministrja italiane, Giorgia Meloni, thuhet se u zemërua kur plani i saj për të dërguar azilkërkues në Shqipëri u bllokua nga Gjykata Evropiane e Drejtësisë dhe emigrantët u kthyen në Itali nga një qendër paraburgimi në det të hapur. Ajo nuk ka gjasa të heqë dorë.

Për herë të parë e vizitova vendin e trazuar të Ballkanit në vitin 1988 kur në krye ishte pasardhësi i Hoxhës, Ramiz Alia.

E veja e diktatorit, Nexhmije Hoxha ("Zonja Makbeth e Ballkanit"), ishte dora e fshehur pas policisë sekrete të frikshme të Sigurimit. Duke qenë se turistët individualë nuk lejoheshin të hynin, unë shkova në një grup prej 20 miqsh të Akademisë Mbretërore Skoceze.

Midis tyre ishte edhe Lady Rosebery (Një konteshë). Në një kasolle doganore në kufirin Jugosllav, njërit prej grupit tonë i është rruar mjekra, pasi mjekra ishte sinonim i ortodoksisë greke dhe ishte i ndaluar.

Unë u ktheva në Shqipëri së fundi me gruan time nëpër Bjeshkët e Nemuna që kufizohen me Kosovën dhe Malin e Zi.

Një natë para se të largoheshim, në Café Oto në Londër, pamë kompozitorin Dave Smith duke performuar fantazinë e tij Verore Shqiptare me Jan Steele në saksofon dhe gruan e tij Janet Sherbourne në piano.

Muzika, hipnotikisht e mirë, ishte e ndikuar me ritmet popullore që Smith kishte mbledhur në vizitat në malësitë shqiptare gjatë regjimit 40-vjeçar të Hoxhës.

Ideja jonë ishte të ndiqnim gjurmët e etnografes Edith Durham, e cila në fillim të viteve 1900 kaloi nëpër malësi me një fund Burberry të papërshkueshëm nga uji dhe një kapelë golfi plaid, duke parë zakonet fisnore.

Shqiptarët u morën aq shumë me të dhe me librin e saj “ Shqipëria e lartë”, sa e kurorëzuan atë “Mbretëresha e maleve”.

Nga hoteli ynë në rrugën Edith Durham në qytetin verior shqiptar të Shkodrës, u nisëm për në Bajram Curri rreth 30 milje në perëndim të kufirit. Fshati ishte një grumbull i egër pyjesh dhe gështenjash.

U ngjitëm lart përmes livadheve alpine drejt Valbonës, me mjegullat e malit të Shkëlzenit nga larg.

Malësitë ishin të zëna me ekskursionistët: Shqipëria është destinacioni turistik me rritjen më të shpejtë në Evropë. Në fshatin malor të Thethit hasëm në një kullë apo kullë strehuese pjesërisht të rrënuar.

Vështirë se ndonjë nga këto kulla ka mbijetuar në Shqipëri. Në kohën parakomuniste ato shërbenin si strehë për shqiptarët e ngujuar nga gjakmarrja.

Kulti hakmarrjes sanksionohet nga kushtetuta e lashtë fisnore e Shqipërisë e njohur si Kanuni të cilin e kodifikuan.

Enver Hoxha bëri një shfaqje të nxjerrjes jashtë ligjit të Kanunit si tribalizëm i prapambetur ballkanik, por ai u rishfaq për pak kohë pas rënies së komunizmit.

Në një vizitë në Theth 30 vjet më parë, takova një grua të moshuar që ishte fejuar nga babai i saj akoma pa lindur në përputhje me Kanunin. "Dhe tani shiko me kë jam mbërthyer!" ajo i bëri shenjë një burri me pamje të dobët, i shtrirë në shtrat.

"Ah, hesht, plaku im i dashur," kundërshtoi ajo. Motori i madh i hakmarrjes – ideja e vjetër e pastrimit me gjak – ishte tema e romanit ‘Prilli i thyer’ i shkrimtarit të ndjerë shqiptar Ismail Kadare.

Hakmarrja do të jetë gjithmonë e shpejtë në Shqipëri dhe në lindje të Londrës gjithashtu. Bandat shqiptare që kanë kapur tregun e kokainës në Britaninë e Madhe respektojnë kodin e kanunit të besës, domosdoshmërinë e mbajtjes së një premtimi.

Kryeqyteti i Shqipërisë, Tirana, është një vend i zhurmshëm sot me një sërë baresh. Përballë vilës së madhe të zbrazët të Hoxhave është një nga KFC-të. Fëmijët e Hoxhës kërcënuan me veprime ligjore kur u njoftuan planet për ta kthyer vilën në një Muze.

Enveri dhe Nexhmije besohet se kishin 25 frigoriferë, 28 televizorë me ngjyra dhe 19 linja telefonike. Enveri ishte i njohur për dashurinë e tij për filmat e Norman Wisdom. Asnjë nga Sigurimi i tij nuk u vu në gjyq për tortura apo mizori të tjera.

Nexhmia vdiq në vitin 2020 në moshën 99-vjeçare. E intervistova kur ishte në arrest shtëpie për akuzën e korrupsionit në vilën e Partisë nr. 6 në bulevardin e Dëshmorëve të Kombit në Tiranë. Statuja prej bronzi e Enverit sapo ishte rrëzuar.

"Kjo ishte më e dhimbshme për mua sesa vdekja e tij aktuale," tha ajo.

Nexhmia dhe burri i saj ekzekutuan më shumë se 6,000 kundërshtarë politikë shqiptarë, burgosën rreth 34,000 (1,000 prej të cilëve vdiqën) dhe dërguan 59,000 në internim të brendshëm.

Shqipëria nën Hoxhas ishte një model i vetëdjegur i planifikimit stalinist.

Natën tonë të fundit në Shqipëri darkuam në liqenin e Shkodrës, peshk krapi, gjizë qumështi dhe bukë misri. Kamerieri kishte mjekër./The Spectator