Më 14 gusht 2024, Organizata Botërore e Shëndetësisë e shpalli mpox një emergjencë të shëndetit publik me shqetësim ndërkombëtar. Më shumë se 15,600 raste dhe më shumë se 530 vdekje janë raportuar në Republikën Demokratike të Kongos dhe vendet fqinje në Afrikë. Sëmundja më parë shkaktoi një shpërthim global nga 2022 deri në 2023.

Mpox – i quajtur më parë lija e majmunit – nuk është një sëmundje e re. Rasti i parë i konfirmuar i njeriut ishte në vitin 1970, kur virusi u izolua nga një fëmijë i dyshuar për lisë në Republikën Demokratike të Kongos (DRC). Edhe pse zakonisht i butë, mpox mund të shkaktojë sëmundje serioze. Zyrtarët shëndetësorë shqetësohen se do të ndodhin më shumë raste me rritjen e udhëtimeve.

Në Shqipëri, ashtu si në Evropë, risku është I ulët, siç thotë drejtoresha e përgjithshme e Institutit të Shëndetit Publik, Eugena Tomini:

“Risku është i ulët për Evropën. Gjithë vala është nga Afrika, nuk është vendi për panik. Kujdesi higjenik personal dhe shenjave klinike, nuk duhet neglizhuar. Kemi një vëzhgim korrekt edhe nga strukturat tona të shëndetit publik”, thotë Eugena Tomini.

Çfarë saktësisht po ndodh në shpërthimin aktual dhe çfarë na tregon historia për mpox?

Mpox shkaktohet nga virusi i lisë së majmunit, i cili i përket një nëngrupi të viruseve të familjes Poxviridae të quajtur Orthopoxvirus. Kjo nëngrup përfshin viruset e lisë, vaccinia dhe lisë së lopës. Ndërsa rezervuari i kafshëve për virusin e lisë së majmunit është i panjohur, brejtësit afrikanë dyshohet se luajnë një rol në transmetim.

Emri "lia e majmunit" vjen nga rastet e para të dokumentuara të sëmundjes te kafshët në vitin 1958, kur dy raste ndodhën te majmunët e mbajtur për kërkime. Megjithatë, virusi nuk u hodh nga majmunët te njerëzit dhe as majmunët nuk janë bartësit kryesorë të sëmundjes.

Epidemiologjia

Që nga rasti i parë i raportuar te njerëzit, mpox është gjetur në shumë vende të tjera në Afrikën qendrore dhe perëndimore, me shumicën e infeksioneve në DRC, Republika Demokratike e Kongos.

Shpërthimet jashtë Afrikës kanë qenë të lidhura me udhëtime ndërkombëtare ose kafshë të importuara, duke përfshirë në SHBA dhe gjetkë.

Rastet e para të raportuara të mpox në SHBA ishin në vitin 2003, nga një shpërthim në Teksas i lidhur me një dërgesë kafshësh nga Gana. Ka pasur edhe raste të lidhura me udhëtime në korrik dhe nëntor 2021 në Maryland. Përhapja e mpox që filloi në maj 2022 është në vazhdim.

Për shkak se mpox është i lidhur ngushtë me linë, vaksina e lisë mund të sigurojë mbrojtje kundër infeksionit me të dy viruset. Megjithatë, që kur lija u çrrënjos zyrtarisht, vaksinimet rutinë të lisë për popullatën e përgjithshme janë ndërprerë. Për shkak të kësaj, mpox po shfaqet gjithnjë e më shumë tek njerëzit e pavaksinuar.

Transmetimi

Virusi mund të transmetohet përmes kontaktit me një person të infektuar ose kafshë ose sipërfaqe të kontaminuara. Zakonisht, virusi hyn në trup përmes lëkurës së thyer, thithjes ose mukozës së syve, hundës ose gojës. Studiuesit besojnë se transmetimi nga njeriu te njeriu ndodh kryesisht nëpërmjet thithjes së pikave të mëdha të frymëmarrjes dhe jo kontaktit të drejtpërdrejtë me lëngjet e trupit ose kontaktit indirekt përmes veshjeve.

Zyrtarët shëndetësorë janë të shqetësuar se virusi tani mund të përhapet i pazbuluar përmes transmetimit në komunitet, ndoshta përmes një mekanizmi apo rruge të re. Ku dhe si ndodhin infeksionet është ende nën hetim.

Shenjat dhe simptomat

Pasi virusi hyn në trup, ai fillon të riprodhohet dhe të përhapet përmes qarkullimit të gjakut. Simptomat zakonisht shfaqen vetëm një javë apo edhe dy javë pas infektimit.

Mpox shkakton lezione të lëkurës që duken si lisë, por simptomat janë zakonisht më të buta se ato të lisë. Simptomat e ngjashme me gripin janë të zakonshme fillimisht, duke filluar nga ethet dhe dhimbja e kokës deri te gulçimi. Një deri në 10 ditë më vonë, një skuqje mund të shfaqet në gjymtyrë, kokë ose trung që përfundimisht shndërrohet në flluska të mbushura me qelb. Në përgjithësi, simptomat zakonisht zgjasin dy deri në katër javë, ndërsa lezionet e lëkurës zakonisht zhduken në 14 deri në 21 ditë.

Zyrtarisht thuhet se mpox është i rrallë dhe zakonisht jo fatal, por një version i sëmundjes vret rreth 10% të njerëzve të infektuar. Forma e virusit që qarkullon aktualisht konsiderohet më e butë, me një shkallë vdekshmërie prej më pak se 1%.

Vaksinat dhe trajtimet

Trajtimi për mpox fokusohet kryesisht në lehtësimin e simptomave. Sipas Qendrave të SHBA për Kontrollin dhe Parandalimin e Sëmundjeve, nuk ka trajtime të disponueshme për të trajtuar infeksionin mpox.

Provat sugjerojnë se vaksina kundër lisë mund të ndihmojë në parandalimin e infeksioneve me mpox dhe në uljen e ashpërsisë së simptomave. Një vaksinë e njohur si Imvamune ose Imvanex është e licencuar në SHBA për të parandaluar mpox dhe linë.

Vaksinimi pas ekspozimit ndaj virusit mund të ndihmojë gjithashtu në zvogëlimin e mundësive për sëmundje të rënda. CDC amerikane aktualisht rekomandon vaksinimin e lisë vetëm për njerëzit që kanë qenë të ekspozuar ose ka të ngjarë të ekspozohen ndaj mpox. Njerëzit me imunitet të ulët janë në rrezik të lartë.

Çfarë masash ka në Shqipëri

Aktualisht ka nisur trajnimi i mjekëve për të identifikuar sa më shpejt nëse do të ketë raste.

“Kemi aktivizuar rrjetin e alertit për të qenë të përgatitur, duke ndërgjegjësuar edhe personelin shëndetësor”, thotë drejtoresha e ISHP, Tomini.

Instituti i Shëndetit Publik ka siguruar një sasi prej 100 dozash vaksine ndaj lijës së majmunit, të cilat mund të përdoren për personelin mjekësor ose edhe nëse do të ketë ndonjë qytetar të infektuar apo kontakt të një pacienti me “lijën e majmunit”, në vende ku ka udhëtuar apo pushuar.

Drejtorja e ISHP u këshillon qytetarëve të jenë të kujdesshëm ndaj higjenës si një masë parandaluese për çdo sëmundje infektive me apo pa lidhje me “lijën e majmunit”. /noa.al