Se si do të jetë bota pas koronavirusit, kjo do të varet nga zgjedhjet e bëra nga secila qeveri për t’u përballur me këtë krizë. Ne po përballemi me një emergjencë globale që nuk ishte parë kurrë më parë dhe ndoshta jemi duke përjetuar krizën më të madhe të brezit tonë. Pikërisht për këto arsye, çdo vendim që kombet po marrin do të përcaktojë mënyrën se si do të jetojmë nesër.
Është e pashmangshme që masat që merren në baza të përkohshme sot, do të bëhen pjesë e jetës sonë të përditshme. Aktualisht po përjetojmë situata që mendonim se ishin larg: universitete në internet, punë nga shtëpia, komunikime vetëm në distancë… dhe nga këto fenomene po vëzhgojmë në heshtje pasojat sociale dhe ekoomike.
Historiani izraelit Yuval Noah Harari shkruan në ‘Financial Times’ se jemi përballë dy zgjedhje të rëndësishme. Zgjedhja e parë është midis mbikëqyrjes totalitare dhe fuqizimit të qytetarëve. E dyta është midis izolimit nacionalist dhe solidaritetit global.
Mbikëqyrja totalitare dhe teknologjitë e reja
Lajmet e para pas epidemisë mund të jenë mjetet e reja të mbikëqyrjes. Vende të ndryshme miratojnë modele të ndryshme për të siguruar që qytetarët të respektojnë direktivat. Një strategji është që të monitorohen të gjithë banorët dhe të ndëshkohen ata që nuk respektojnë rregullat. Sot më shumë se kurrë kjo është e mundur falë mjeteve të reja teknologjike. Një qeveri nuk përdor më spiunë, por ka algoritme shumë të fuqishme që mund të kontrollojnë të gjithë qytetarët. Një shembull i këtij modeli është Kina. E pajisur me miliona kamera me njohje të fytyrës, kontrollin e celularit dhe në fund monitorim të detyrueshëm të shëndetit të të gjithë qytetarëve. Në këtë mënyrë shteti mund të kuptojë se kush janë “të infektuarit” dhe të rindërtojnë lëvizjet e tyre për të kuptuar me kë kanë qenë në kontakt. Një shembull janë aplikacionet e shumta që paralajmërojnë kur i afroheni një personi me koronavirus.
Qeveria kineze nuk është vetëm në përdorimin e këtyre teknikave! Kryeministri izraelit ka shprehur gatishmërinë e tij për të përdorur shërbime sekrete, të përdorura më parë në luftën kundër terrorizmit, për të kontrolluar qytetarët. Kur nënkomiteti parlamentar nuk pranoi të merrte këto masa, kryeministri i imponoi ato me një “dekret urgjence”.
Masat e përkohshme mund të bëhen të përhershme
Mbikëqyrja më parë ishte e kufizuar në kërkimet tona në internet, por tani është në gjendje të zbulohet shëndeti i çdo qytetari. Sigurisht, mund të shpresojmë se këto masa të mbikëqyrjes do të kufizohen në periudhën e emergjencës. Megjithatë, për fat të keq, masat e përkohshme kanë tendencë të mbijetojnë edhe kur urgjenca përfundon, sepse gjithmonë ka një krizë të ri përreth.
Për shembull, Izraeli gjatë konfliktit arabo-izraelit të vitit 1948 miratoi një gjendje të jashtëzakonshme me rregulla të tilla si censura dhe konfiskimi i tokës. Konflikti ka përfunduar prej kohësh, megjithatë gjendja e jashtëzakonshme nuk ka përfunduar kurrë dhe rregulla të shumta janë akoma në fuqi edhe sot.
Kur infeksionet e virusit të kenë shkuar në zero, disa shtete mund të vendosin të mbajnë mbikëqyrje për të shmangur një valë të dytë ose për arsye të tjera të lidhura rreptësisht me shëndetin. Për vite me radhë ka patur beteja për privatësinë dhe kjo epidemi mund t’i kthejë ato. Kur njerëzit duhet të zgjedhin midis privatësisë dhe shëndetit, ata kanë tendencë të zgjedhin shëndetin.
Është e qartë, megjithatë, që është një zgjedhje e rremë, sepse midis privatësisë dhe shëndetit unë mund t’i zgjedh të dyja. Ka pasur përpjekje që kanë qenë të suksesshme në mesin e disa shteteve, siç është Koreja e Jugut. Edhe pse një sistem i caktuar i gjurmimit është miratuar në mesin e Koreanëve, ai kryesisht përqendrohet më shumë në testet shëndetësore, në një opinion publik të informuar mirë dhe në informacion të saktë nga media.
Totalitarizmi si masë emergjente, besimi si alternativë
Qytetarët mund të bëjnë gjënë e duhur edhe pa u ndjekur dhe monitoruar vazhdimisht me masa totalitare. Një shembull është gjesti i thjeshtë i larjes së duarve. Ky veprim shpëton miliona jetë dhe dobia e tij u zbulua vetëm në vitet 1800. Më parë, madje edhe mjekët dhe infermierët kalonin nga një operacion në tjetrin pa larë duart. Pse njerëzit duhet lajnë duart? Pasi është e ditur që ka viruse dhe baktere që mund t’i sëmurin dhe ata e dinë që sapuni i shkatërron ata, sigurisht jo sepse janë të frikësuar nga policia.
Për të respektuar rregullat në këtë mënyrë kërkohet besim. Njerëzit duhet të besojnë në shkencë dhe institucionet publike, fusha që shumë politikanë jo të besueshëm kanë ndihmuar për të diskredituar. Ky besim i gërryer për vite me radhë nuk mund të rindërtohet brenda natës, por në kohë krize është e mundur të rimerret.
Duhet të shikojmë edhe anën tjetër të monedhës, atë të mbikëqyrjes. Për shembull, nëse një person ishte i vetëdijshëm për shëndetin e tij fizik 24 orë në ditë, ai do të dinte rrezikun e tij të mundshëm për të tjerët dhe mund të kuptonte se cilat sjellje mund ta ndihmojnë atë të qëndrojë i shëndetshëm.
Si përfundim, ky virus është një provë e shkëlqyer e qytetarisë nga vendet që po menaxhojnë situatën, jo me kufizime totalitare, por bazuar në sensin e përbashkët të qytetarëve. Pikërisht në këto vende, banorët duhet të mësojnë të besojnë në shkencën e bazuar në prova, në vend që të përpunojnë teoritë e pabazuara të komplotit.
Nevoja për solidaritet global
Zgjedhja e dytë e rëndësishme është midis izolimit nacionalist dhe solidaritetit global. Si vetë virusi ashtu edhe pasojat e tij ekonomike do të kenë një ndikim global. Vetëm me bashkëpunim mund t’i zgjidhim këto probleme në mënyrë efektive.
Ndarja e të dhënave
Hapi i parë është ndarja e të dhënave ndërkombëtarisht. Kina mund t’i japë Amerikës të dhëna dhe këshilla të dobishme se si të menaxhohet emergjenca, duke pasur parasysh që ajo tashmë ka kaluar. Ajo që zbulon një mjek në Itali mund të përdoret nga një mjek tjetër në një pjesë tjetër të botës. Një vend i pasigurtë se si të trajtohet urgjenca mund të kërkojë këshilla nga një vend tjetër që e ka trajtuar atë. Ky bashkëpunim mund të zhvillohet vetëm nëse ekziston solidaritet midis shteteve.
Prodhimi dhe shpërndarja e materialit shëndetësor
Për më tepër, ne gjithashtu duhet të bashkëpunojmë në prodhimin dhe shpërndarjen e materialit shëndetësor, në veçanti në respiratorët. Një vend i pasur me pak raste virusi mund të dërgojë materiale në një vend të varfër që ka shumë. Duke llogaritur faktin se përndryshe shtetet e tjera do të jenë të gatshme ta ndihmojnë atë. Në këtë mënyrë, do të arrihet një prodhim më i madh i materialit sanitar të domosdoshëm dhe, me një përpjekje të madhe, edhe një shpërndarje më e madhe e kësaj në një nivel global.
I njëjti shembull mund të bëhet me personelin mjekësor. Nëse një shtet është në emergjencë dhe një tjetër nuk ka një numër të madh të rasteve, duke dërguar stafin e tij mjekësor për të ndihmuar vendin tjetër, jo vetëm që do ta mbështeste atë, por do të trajnonte stafin e tij në një epidemi që është ende e paqartë. Nëse, në të ardhmen, shpërthimi lëviz, shteti që më parë ndihmoi mund të mbështetej në solidaritetin e vendeve të tjera, shkruan noa.al.
Bashkëpunimi është i nevojshëm edhe ekonomikisht. Siç kemi përmendur tashmë, pasojat ekonomike do të jenë të forta në një nivel global. Nëse secili shtet bën gjënë e vet, rezultati i vetëm është kaosi dhe përkeqësimi i krizës.
Fatkeqësisht asnjë prej këtyre gjërave nuk është bërë. Mund të prisnim prej kohësh një takim midis udhëheqësve globalë për t’u përballur së bashku me situatën. Anëtarët e G7 kanë bërë video-konferenca vetëm në këto javë, pa arritur një plan të përbashkët.
Roli i SHBA Në krizat e mëparshme, si kriza financiare e vitit 2008, apo epidemia e Ebola e vitit 2014, SHBA mori një rol udhëheqës, duke ndihmuar në menaxhimin e situatës. Fatkeqësisht, qeveria aktuale amerikane duket se nuk është e interesuar, duke sugjeruar që madhështia e Amerikës është më e rëndësishme se e ardhmja e njerëzimit. Amerika ka braktisur edhe aleatët e saj më të afërt. Kur Trump bllokoi fluturimet nga Europa, ai e bëri këtë pa paralajmëruar më parë ose apo pa kërkuar një konsultim për një masë të tillë drastike. Nëse vakuumi i krijuar nga SHBA. nuk plotësohet nga vendet e tjera, do të jetë shumë më e vështirë për të luftuar epidemia dhe pasojat do të jenë “helmimi” i mëtejshëm i marrëdhënieve ndërkombëtare. Si gjithmonë, çdo krizë është gjithashtu një “mundësi”, ndaj duhet të shpresojmë që kjo urgjencë do t’i ndihmojë qeniet njerëzore të kuptojnë se ato nuk janë të paprekshme dhe se bashkëpunimi në të gjithë botën do të jetë i nevojshëm për menaxhimin e këtij rasti dhe emergjencave të ardhshme. Nëse kjo nuk ndodh, do të ketë vetëm një ndarje të mëtejshme. Jo vetëm kaq, kriza do të zgjasë më gjatë, por me siguri do të ketë emergjenca edhe më të këqija në të ardhmen dhe ne nuk do të dimë se si të përballemi me to. /a.y/noa.al