26 nëntor 2025, Shqipëri

Një investigim i ri ka rikthyer në vëmendje një nga çështjet më të ndjeshme të Jugut të Shqipërisë: transformimin e qytetarëve vllehë të Korçës dhe Gjirokastrës në shtetas grekë përmes një procesi të gjatë joshjesh, presionesh dhe asimilimi. Ndërkohë që propaganda greke rritet, përfaqësues të komunitetit theksojnë se identiteti i tyre i vërtetë është “shqiptaro-vlleh”, duke paralajmëruar për zhdukjen graduale të një prej shtyllave historike të kulturës sonë.

Origjina e paqartë e një komuniteti që i mbijetoi shekujve

Historia e vllehëve mbetet e mbuluar nga teori të shumta. Historiani Pëllumb Xhufi kujton se vllehët shfaqen në dokumente bizantine që në shekullin XI, të vendosur në malet e Pindit, me hipoteza të forta se vijnë nga zonat e Danubit. Udhëtarë të huaj të shekullit XIV dhe studiues modernë i përshkruajnë si popull të shpërndarë në Shqipëri, Greqi, Maqedoninë e Veriut, Mal të Zi e Serbi, por të asimiluar masivisht në shumicën e këtyre vendeve.

Megjithatë, marrëdhënia me shqiptarët ka qenë gjithmonë e veçantë. “Shqiptarët kanë qenë populli me bashkëjetesën më të mirë me vllehët”, thekson Xhufi, një fakt që, sipas tij, ka shqetësuar prej kohësh fqinjët jugorë.

Një projekt i hershëm grek: nga Pindi te Korça dhe Gjirokastra

Sipas historianëve, që nga fillimi i shekullit XX, shteti grek ka tentuar të integrojë vllehët si “grekë etnikë”, duke e përdorur këtë komunitet si justifikim për pretendime territoriale në Jug.

Në vitin 1913, gjatë diskutimeve për kufijtë e Shqipërisë, ekspertë të huaj propozuan krijimin e një shteti “shqiptaro-vlleh” që do të përfshinte territore të Pindit dhe Thesalisë. Greqia e kundërshtoi ashpër këtë ide, duke forcuar më tej politikat e saj për kontrollimin e identitetit të vllehëve.

Studiuesit theksojnë edhe një fakt historik të rëndë: masakra ndaj vllehëve në Greqi, të kryera me synimin e zhdukjes së identitetit arumun, një realitet që shteti grek nuk e ka pranuar ende.

Pas viteve ’90: pasaportat greke dhe asimilimi i shpejtë

Me rënien e komunizmit, vllehët e Jugut u përballën me presionet e para direkte. Politikat joshëse të Athinës – punësim, dokumente, benefite – krijuan një valë aplikimesh për pasaporta greke. Ky rrugëtim, sipas komunitetit, solli një efekt domino: ndërsa individët merrnin përfitime personale, identiteti kolektiv filloi të tretet.

“Korça dhe Gjirokastra sot janë gati të humbura për komunitetin vlleh,” thonë anëtarë të shoqatave lokale, të cilët pranojnë se shumë vllehë deklarohen si grekë vetëm për të mos humbur të drejtat ekonomike që u ofron Athina.

Kryetarja e Shoqatës së Vllehëve të Korçës, Mirela Veriga, e thotë hapur: “Janë ndikimet e shteteve që i kanë çuar njerëzit të deklarohen ndryshe nga ç’janë. Pasaportat kanë krijuar një identifikim artificial.”

Voskopoja, simboli historik që rrezikon të mbetet vetëm në libra

Inside Story ka udhëtuar drejt Voskopojës – dikur qendra më e rëndësishme arumune në Ballkan. Historianët thonë se nëse qyteti nuk do të ishte shkatërruar në shekullin XVIII, historia e rajonit do të ishte tërësisht ndryshe.

“Voskopoja ka qenë nyje e madhe kulturore dhe ekonomike. Nëse do të kishte mbijetuar, sot do të flisnim për një realitet krejt tjetër,” thotë avokati Edmond Petraj.

Sot, megjithëse qyteti ruan monumente dhe gjurmë të lavdishme, komuniteti vlleh ka rënë ndjeshëm. Të rinjtë nuk flasin më dialektin, ndërsa emigracioni drejt Greqisë dhe Rumanisë ka boshatisur fshatrat përreth.

Gjirokastra, një histori e ngjashme: fshatra të tërë në rrezik zhdukjeje

Në njësinë administrative “Odrie”, që i përket Bashkisë së Gjirokastrës, banorët tregojnë se dikur fshatra të tëra ishin pjesë e komunitetit vlleh: Andon Poçi, Labova e Madhe, Labova e Vogël, Hundëkuq.

Sot, ky komunitet është në rënie të vazhdueshme.

“Bashkëjetesa me shqiptarët ka qenë gjithmonë e admirueshme. Por vitet e fundit po shohim një boshatisje alarmante,” thotë administratorja Mimoza Shëngjergji.

“Ne jemi shqiptaro-vlleh” – identiteti që nuk shuhet

Pavarësisht presioneve historike, komuniteti vlleh në Jug mbetet i vendosur: identiteti i tyre është i lidhur me Shqipërinë.

“Ne nuk jemi as grekë e as rumunë. Ne jemi arumunë. Këtu kemi lindur, këtu punojmë, këtu varrosemi,” thotë studiuesi Naim Iljazi.

Edhe përfaqësuesit e shoqatave në Korçë theksojnë se vllehët janë pjesë organike e Shqipërisë dhe se kultura e tyre duhet mbrojtur si pasuri kombëtare.

Kundërshtitë me propagandën greke

Historiani Pëllumb Xhufi paralajmëron se në Greqi vazhdojnë të qarkullojnë pretendime nacionaliste që e përfshijnë Korçën, Gjirokastrën dhe Himarën brenda hartave të “Greqisë së Veriut”.

“Shteti grek nuk njeh minoritete. Tekstet e tyre shkollore janë të mbushura me propagandë, jo histori,” shprehet Xhufi.

Një e ardhme e pasigurt për një komunitet autokton

Sot, vllehët e Jugut të Shqipërisë gjenden në një udhëkryq: nga njëra anë, presioni i jashtëm; nga ana tjetër, mungesa e ndihmës së brendshme, humbja e gjuhës, emigracioni, asimilimi.

Por mes gjithë sfidave, një fjali mbetet më e fortë se çdo propagandë:

“Ne jemi krenarë që jemi shqiptaro-vlleh.”