Deri pak vite më parë tregu bankar në Shqipëri kishte një larmi ndërkombëtare si rrallë fushat e tjera të biznesit në vend. Kishte banka greke, italiane, franceze, gjermane, austriake, arabe, etj.

Tani, fare pak prej tyre gjenden akoma, pjesa më e madhe kontrollohen nga biznesi shqiptar. Edhe pse ka ndodhur kjo, sistemi bankar është në gjendje të qëndrueshme dhe nuk është ndikuar nga kriza për shkak të largimit të brand-eve të njohura në botë.

Ndërsa në sektorët e tjerë të ekonomisë, pjesa më e madhe e kompanive dhe korporatave të huaja janë larguar dhe për më tepër fare rrallë për të mos thënë fare, po shihet të hyjë ndonjë tjetër në Shqipëri.

Por pse po ndodh e gjitha kjo?

1. Klima ligjore, juridike dhe tregu i konkurrencës

Kompanitë vënë re se në Shqipëri ekzistojnë probleme në zbatimin e së drejtës, në njohjen dhe mbrojtjen e kontratave, si dhe në sigurinë e pronësisë private. Ca më shumë shqetësim kanë për mbivendosje të pronave.

Ndryshimet të shpeshta në ligje dhe rregullore — veçanërisht në fushën tatimore — krijojnë paqartësi dhe rritin kostot e përputhshmërisë. Për shembull, ligji për Procedurat Tatimore në Shqipëri është ndryshuar më shumë se 25 herë në disa vite.

Konkurrenca e paqenë nga ekonomi joformale ose nga kompani me lidhje të forta politike perceptohet si një pengesë reale për investitorët e huaj.

Pse kjo ndikon

Investitorët ndërkombëtarë kërkojnë stabilitet ligjor, parashikueshmëri dhe lojë të barabartë. Kur këto mungojnë, rreziku i humbjes së investimit ose i trajtimit të padrejtë rritet — dhe disa preferojnë të mos hyjnë ose të largohen nga tregu.

2. Tatimet, kostot dhe barra administrative

Një raport i American Chamber of Commerce Albania (AmCham) sugjeron se taksat e larta, barazia e konkurrencës dhe burokracia janë ndër shqetësimet kryesore të bizneseve të huaja.

Rregullat si parapagimi për tatimin mbi fitimin të cilat nuk reflektojnë në mënyrë fleksibile humbjet ose zbehjen e aktivitetit, krijojnë vështirësi likuiditeti për kompanitë.

Nëse një kompani duhet të bëjë shpenzime të mëdha përpara ose ka kostot administrative të papritura, mund të vendosë që Shqipëria nuk është opsioni më i mirë, veçanërisht nëse ka alternativa më të qëndrueshme ose më pak të rrezikshme në rajon. Ne shohim se vende si Maqedonia, Mali i Zi e më tej Serbia, kanë volum shumë më të madh kompanish ndërkombëtare.

3. Informaliteti, korrupsioni dhe mungesa e transparencës

Raporte të ndryshme ngrenë shqetësimin se korrupsioni në Shqipëri mbetet në nivele të larta, veçanërisht në sistemin gjyqësor dhe në prokurimet publike.

Në një raport të përgatitur nga Foreign Investors Association of Albania (FIAA) thuhet se “zbulimi i konkurrencës së padrejtë/monopolizmit, informaliteti dhe burokracia e shtuar” mbeten pengesa për investimet e huaja.

Kjo sjell gjithashtu ndikim sepse kur një kompani ndërkombëtare ndjen se nuk ka garë të barabartë ose që rregullat nuk janë të qarta ose të ndershme, kupton se investimi ka më shumë rrezik. Kjo i bën ato të zgjedhin vende të tjera ku të kenë më shumë siguri dhe më pak “risqe të fshehta”.

4. Infrastrukturë, burime njerëzore dhe kapaciteti i tregut

Një raport i fundit për Shqipërinë vëren se, pavarësisht rritjes së ekonomisë (~3.8% në 2025) dhe hapësirave të mundshme për investim, ende ka sfida si mungesa e fuqisë punëtore të kualifikuar, aktivitete joformale dhe produktivitet i ulët.

Edhe raporti “Business Pulse Albania 2024” nga Deloitte shënon se rreth 15% e bizneseve në Shqipëri planifikojnë të largohen nga tregu brenda 3-5 vjetëve, për arsye si mungesa e financimit ose për shkak të vështirësive në zhvillim të tregut lokal.

Investitorët mund të kenë pritshmëri më ambicioze për rritje ose për eksport/impex të prodhimeve. Nëse tregu lokal është i vogël ose infrastruktura (logjistikë, kontabilitet, akses në teknologji) nuk është në nivelin e nevojshëm, investimi mund të mos japë kthimin e pritur.

5. Ka konkurrencë rajonale

Shqipëria përballet me konkurrencë nga vendet e tjera të Ballkanit të cilat kanë ofruar reforma më të mira, taksa më të ulëta ose procedura më të thjeshta për investitorët e huaj.

Megjithë përparime të caktuara, shumë investitorë ndihen se Shqipëria akoma “mbetet prapa” fqinjëve në normative, efikasitet dhe transparencë.

Pse kjo ndikon

Investitorët kanë mundësi të zgjedhin ku të investojnë: nëse një vend ofron kushte më të mira, ata çojnë kapitalin atje. Shqipëria duhet të ofrojë pika shtesë të dukshme për të konkurruar. /noa.al