Shqipëria po largohet nga standardet e BE-së: kërkohen dekada për arritje në arsim, shëndetësi dhe qeverisje

Ky artikull ofron një analizë të thelluar të procesit të afrimit të Shqipërisë me Bashkimin Europian, duke u bazuar në të dhënat e Institutit të Vjenës për Studime Ndërkombëtare (WIIW) dhe platformën Converge2.eu. Ai nxjerr në pah se, ndonëse vendi synon anëtarësimin deri në vitin 2030, në shumë fusha Shqipëria po largohet nga standardet e BE-së në vend që t’u afrohet

Teksa Shqipëria synon anëtarësimin në Bashkimin Europian deri në vitin 2030, një analizë e Institutit të Vjenës për Studime Ndërkombëtare (WIIW) tregon se vendi po ecën me ritme të ngadalta dhe në disa fusha madje po bën hapa pas. Sipas platformës Converge2.eu, në 14 nga 40 fushat kryesore të vlerësuara, Shqipëria është në divergjencë, pra po largohet nga standardet europiane.

35% e fushave, në përkeqësim

Të dhënat tregojnë se vendi po humbet terren në tregues thelbësorë si arsimi, shëndetësia, qeverisja dhe cilësia e jetës, ndërsa përparimi në ekonomi dhe digjitalizim mbetet i kufizuar. Pensionet mesatare, shpenzimet publike për shëndetësi dhe arsim, si dhe rezultatet në testin PISA janë ndër fushat ku hendeku me BE-në është thelluar më shumë.

4 fusha me standarde europiane

Sipas studimit, Shqipëria ka arritur standardet e BE-së vetëm në katër fusha: përdorimi i shërbimeve elektronike të qeverisë, qasja në internet, fuqia punëtore me arsim të lartë dhe përdorimi i energjisë së rinovueshme. Këto tregues reflektojnë progres në digjitalizim dhe energji të pastër, por jo në cilësinë e jetesës.

Ekonomia: 53 vite larg BE-së

Në fushën ekonomike, Shqipërisë do t’i duhen rreth 53 vite për të arritur nivelin e BE-së.

Paga mesatare (769 €) përbën vetëm 25% të mesatares së BE-së,

Paga minimale (400 €) vetëm 32%,

Pensionet mesatare (184 €) janë vetëm 8% e nivelit europian.

Produktiviteti është në 42% të mesatares së BE-së, duke treguar një zhvillim të ngadaltë që nuk e përshpejton afrimin ekonomik me vendet e unionit.

Shëndetësia: më shumë vjet pritje

Sistemi shëndetësor shqiptar shpenzon vetëm 3% të PBB-së, që është 43% e mesatares së BE-së. Numri i mjekëve (23 për 10 mijë banorë) është vetëm gjysma e nivelit europian, ndërsa jetëgjatësia, megjithëse e lartë (80 vjet), po përmirësohet më ngadalë se në BE. Ekspertët paralajmërojnë se emigrimi i mjekëve dhe mungesa e investimeve po e mbajnë sistemin në stanjacion.

Arsimi: rezultatet më të dobëta në rajon

Shpenzimet publike në arsim janë vetëm 57% e mesatares së BE-së, ndërsa rezultatet në testet ndërkombëtare PISA tregojnë prirje negative. Shqipërisë do t’i duhen 47 vite për të arritur nivelin e BE-së në arsimin e lartë, ndërsa për të rinjtë jashtë arsimit apo punës (23% e totalit), konvergjenca kërkon më shumë se një shekull.

Pabarazia dhe varfëria, mbi 70 vite larg

Në treguesit socialë, Shqipërisë i duhen 71 vite për të ulur pabarazinë dhe mbi 100 vite për të reduktuar varfërinë në nivelin e BE-së. Hendeku gjinor në punësim nuk po ngushtohet, ndërsa punësimi total (69%) është pothuajse në nivelin e vendeve europiane.

Qeverisja dhe korrupsioni, dobësia kryesore

Në fushën e qeverisjes, Shqipëria është 64 vite larg standardeve të BE-së.

Sundimi i ligjit: 66% e BE-së → kërkon 25 vite për arritje.

Kontrolli i korrupsionit: 63% → kërkon 31 vite.

Efektiviteti qeveritar: 80% → 15 vite.

Ekspertët theksojnë se trendet janë negative në stabilitet politik dhe llogaridhënie, duke reflektuar dobësim të institucioneve demokratike.

Dixhitalizimi, pika e fortë e vendit

Shqipëria renditet më mirë në rajon për aksesin në internet dhe shërbimet elektronike.

98% e familjeve kanë internet (104% e mesatares së BE-së),

përdorimi i e-Albania është 121% e BE-së, por bizneset dixhitale janë ende pak aktive dhe eksportet e TIK përbëjnë vetëm 18% të nivelit europian.

Infrastruktura, një shekull pas BE-së

Në infrastrukturë, Shqipëria renditet ndër më të fundit në rajon.

Autostrada: vetëm 4% e nivelit të BE-së,

rrugë: 8%,

hekurudha: 10% me prirje negative.

Në disa tregues, si energjia elektrike dhe aeroportet, përmirësimet janë minimale, por konvergjenca kërkon më shumë se 100 vjet.

***

Pavarësisht dëshirës së lartë të qytetarëve – 77% e shqiptarëve mbështesin integrimin në BE – rruga drejt Brukselit mbetet e gjatë dhe me pengesa.

Ekspertët paralajmërojnë se anëtarësimi pa arritur standardet e BE-së mund të thellojë valët e emigracionit, duke e bërë konvergjencën ekonomike dhe sociale edhe më të vështirë.

TABELA ME PIKAT KRYESORE TË ANALIZËS

Gjendja e Përgjithshme

Shqipëria ka përparim të pjesshëm në digjitalizim dhe energjitë e rinovueshme, por hapa pas në arsim, shëndetësi, qeverisje dhe cilësinë e jetesës.

Nga 40 fusha të vlerësuara, në 14 fusha (35%) trendi është negativ (“diverging”).

Vetëm në 4 fusha (8%) janë arritur standardet e BE-së.

Në 22 fusha të tjera duhen dekada deri mbi 100 vite për të arritur nivelin europian.

Fushat ku Shqipëria ka arritur standardet

1. Përdorimi i shërbimeve elektronike të qeverisë (121% e mesatares së BE-së).

2. Qasja e familjeve në internet (104% e mesatares së BE-së).

3. Fuqia punëtore me arsim të lartë (104%).

4. Përdorimi i energjisë së rinovueshme (167% e mesatares së BE-së).

Këto arritje tregojnë përparim në digjitalizim dhe tranzicion të gjelbër, dy fusha që e afrojnë vendin me BE-në.

Ekonomia

Shqipërisë i duhen 53 vite për konvergjencë ekonomike me BE-në.

PBB për frymë: 43% e mesatares së BE-së (≈ 30 vite për arritje).

Paga mesatare: 769 € (25% e BE-së) → ≈ 46 vite për barazi.

Paga minimale: 400 € (32% e BE-së) → ≈ 40 vite.

Pensionet mesatare: 184 € (8% e BE-së) → divergjencë.

Produktiviteti: 42% e BE-së → ≈ 43 vite për arritje.

Shëndetësia

Shpenzimet për shëndetësi: 3% e PBB-së (43% e BE-së) → divergjencë.

Jetëgjatësia: 80 vjet (98% e BE-së), por ritmi i përmirësimit është më i ngadaltë.

Mjekë për 10 000 banorë: 23 (55% e BE-së) → prirje negative.

Foshnje të vdekura: 6 për 1000 lindje → 14 vite për standard BE.

Shtretër spitalorë: 71% e BE-së → 11 vite për arritje.

Shqipëria mbetet shumë prapa në numrin e mjekëve dhe investimet publike në shëndetësi.

Arsimi

Shpenzime publike: 3% e PBB-së (57% e BE-së) → divergjencë.

Rezultatet PISA: 376 pikë (nën mesataren e BE-së).

Arsimi i lartë: 20% e popullsisë → 47 vite për arritje.

Forca punëtore me diplomë universitare: 104% e BE-së.

Të rinjtë jashtë arsimit/punës (NEET): 23% → më shumë se 100 vite për arritje.

Fokus i ardhshëm: më shumë fonde për arsim, cilësi më të mirë në shkollat bazë, politika për të rinjtë.

Pabarazia dhe Varfëria

Pabarazia: 71 vite për arritje të standardeve të BE-së.

Varfëria: mbi 100 vite për t’u ulur në nivelin europian.

Punësimi: 69% (97% e BE-së) → 2 vite për barazi.

Papunësia: 9% (64% e BE-së) → 25 vite për konvergjencë.

Hendeku gjinor në punësim: 73% e BE-së → prirje negative.

Mjedisi dhe Energjetika

Energjia e rinovueshme: 97% e totalit (167% e BE-së).

Efikasiteti energjetik: 58% → 84 vite për arritje.

Riciklimi i mbetjeve: 24% e nivelit të BE-së → divergjencë.

Ndotja dhe intensiteti i karbonit po përkeqësohen → 60 vite përmirësim.

Shqipëria është e fortë në energji të pastër, por e dobët në riciklim dhe ndotje.

Qeverisja dhe Institucionet

Koha për konvergjencë: 64 vite.

Efektiviteti i qeverisjes: 80% e BE-së → 15 vite për arritje.

Sundimi i ligjit: 66% e BE-së → 25 vite.

Kontrolli i korrupsionit: 63% e BE-së → 31 vite.

Transparenca dhe stabiliteti politik: 74–80% e BE-së, por me prirje negative.

Shqipëria po bën hapa pas në stabilitet politik, llogaridhënie dhe sundim ligji.

Digjitalizimi

Diferenca me BE-në: vetëm 9 vite.

Qasje në internet: 98% e familjeve (104% e BE-së).

Shërbime elektronike qeveritare: 121% e BE-së.

Biznese me faqe web: 58% → 14 vite për arritje.

Eksportet e TIK: 18% e BE-së → 56 vite për konvergjencë.

Shqipëria ka bërë progres të madh në aksesin online dhe shërbimet publike, por jo në zhvillimin ekonomik të sektorit TIK.

nfrastruktura

Autostrada: vetëm 4% e mesatares së BE-së → >100 vite për arritje.

Rrjet rrugor: 8% e BE-së → >100 vite.

Hekurudha: 10% e BE-së → prirje negative.

Aeroporte: 24% e BE-së → 33 vite për arritje.

Kapacitet elektrik: 25% e BE-së → >100 vite.

Shqipëria ka mangësi të thella në transport dhe infrastrukturë energjetike, duke kërkuar investime afatgjata.

Përfundim

Shqipëria po ecën me ritme shumë të ndryshme sipas sektorëve:

Përparim i dukshëm: digjitalizim, energji e pastër, arsimi i lartë.

Stanjacion ose përkeqësim: arsim bazë, shëndetësi, pensione, mjedis, qeverisje dhe infrastrukturë.

Për të arritur standardet e BE-së deri në vitin 2030, reformat strukturore duhet të përshpejtohen ndjeshëm, përndryshe hendeku social dhe ekonomik me Europën do të thellohet edhe më shumë.