Ndryshimi i orës është i lidhur me një mori ndikimesh shëndetësore – nga sulmet në zemër tek aksidentet me makinë

Ndërsa ditët shkurtohen dhe dje kemi kthyer orën 60 miniuta pas, shumë njerëz gëzohen për atë orë shtesë gjumi nën batanije. Një orë e plotë më shumë në mëngjes tingëllon bukur – mendoni sa mund të përfitoni! Por, sipas kërkimeve shkencore, ky ndryshim mund të mos jetë aq i padëmshëm sa duket.

Studimet tregojnë se ndryshimi i orës në vjeshtë lidhet me rritje të rasteve të depresionit, ndërsa ndryshimi i pranverës – kur ora shtyhet përpara – shoqërohet me rritje të rrezikut për infarkt, goditje në tru dhe aksidente rrugore.

Origjina e orës verore

Ora verore (Daylight Saving Time – DST) u zbatua për herë të parë në Mbretërinë e Bashkuar në vitin 1916, gjatë Luftës së Parë Botërore, me qëllim kursimin e energjisë dhe maksimizimin e orëve të dritës gjatë ditës.

Kjo do të thotë që çdo vit, ora shkon përpara me një orë të dielën e fundit të marsit dhe kthehet pas me një orë të dielën e fundit të tetorit.

Sot, rreth 70 vende në botë dhe më shumë se një e katërta e popullsisë globale ndjekin këtë sistem. Në SHBA, u zyrtarizua në vitin 1966 dhe aktualisht orët shtyhen përpara të dielën e dytë të marsit dhe kthehen pas të dielën e parë të nëntorit.

Megjithatë, kërkimet e viteve të fundit tregojnë gjithnjë e më shumë se ky ndryshim artificial i orës ndikon negativisht në shëndetin e njerëzve, veçanërisht në pranverë, kur humbim një orë gjumë dhe trupi duhet të përshtatet me ritme të reja ditore.

Efektet në zemër, tru dhe aksidente

Në vitin 2014, studiues në SHBA zbuluan se numri i pacientëve të shtruar me infarkt rritej ndjeshëm të hënën pas ndryshimit të orës në pranverë. E njëjta prirje u vërejt edhe në Suedi, Kroaci, Gjermani, Brazil, Finlandë dhe Meksikë.

Një meta-analizë ndërkombëtare e të gjitha studimeve të disponueshme arriti në përfundimin se rreziku për infarkt pas kalimit në orën verore rritet mesatarisht me 4%.

Po ashtu, rastet e goditjeve në tru janë më të shpeshta në javët që pasojnë ndryshimin e orës. Edhe shëndeti mendor ndikohet: një studim i vitit 2020 tregoi se kalimi në orën verore rrit simptomat e ankthit, depresionit dhe abuzimit me substanca.

Aksidentet rrugore rriten ndjeshëm

Në SHBA, numri i aksidenteve fatale rritet në javët që pasojnë ndryshimin e orës në pranverë. Një studim llogariti se rreziku i vdekjes në trafik rritet me 6%, pasi e gjithë popullsia përjeton një mungesë gjumi që ndikon në përqendrim dhe refleks.

Por përse vetëm një orë ndryshim ka kaq ndikim? Përgjigjja qëndron tek ritmet cirkadiane – ora e brendshme biologjike që rregullon gjumin dhe zgjimin.

Si ndikon drita në trurin tonë

Truri ynë përdor dritën e diellit si sinjal për të sinkronizuar orën e brendshme. Në mbrëmje, ulja e dritës stimulon gjëndrën pineale të prodhojë melatoninën, hormonin që na bën të ndihemi të përgjumur. Në mëngjes, me dritën që hyn nga dritaret, truri ndalon prodhimin e melatoninës dhe fillon të lëshojë kortizol, i cili nxit zgjimin dhe energjinë.

Kur ora shtyhet përpara në pranverë, mbrëmjet bëhen më të ndritshme, çka pengon prodhimin e melatoninës dhe e bën më të vështirë fjetjen. Po ashtu, mëngjeset më të errëta nënkuptojnë se njerëzit zgjohen para se trupi të jetë zgjuar natyrshëm.

Kjo disbalancë shkakton fragmentim të gjumit dhe lodhje të akumuluar gjatë ditëve në vijim.

Një studim britanik i vitit 2024 me mbi 11,000 persona tregoi se në natën e kalimit në orën verore, gjatësia mesatare e gjumit ulej me 65 minuta, por pjesa më e madhe e njerëzve rikuperonte pjesërisht gjumin gjatë javës që pasonte.

Profesori David Ray, drejtor i Institutit për Gjumin dhe Neuroshkencën Cirkadiane në Universitetin e Oksfordit, shpjegon: “Ora jonë e brendshme është krijuar për t’u përshtatur me dritën dhe errësirën natyrore. Problemi lind kur koha përcaktohet në mënyrë arbitrare nga ora e murit – atëherë trupi dhe ora sociale nuk janë më në sinkron.”

Profesori David Ray thekson se kur njerëzit “jetojnë kundër orës” – pra, kur ora e trupit nuk përputhet me orën sociale – trupi pëson stres të vazhdueshëm. Kjo ndodh te punonjësit me turne, por edhe te njerëzit që jetojnë në zona të caktuara të botës ku dielli lind dhe perëndon më vonë.

Sipas Ray, “njerëzit që punojnë me turne kanë shumë më tepër gjasa të preken nga probleme mendore dhe fizike, përfshirë diabetin, obezitetin, sëmundjet e zemrës dhe kancerin.” Ai shton se, mesatarisht, punonjësit e natës jetojnë më shkurt se ata me orar normal.

Edhe ndryshime të vogla në orar mund të kenë ndikim. Për shembull, njerëzit që jetojnë në skajin perëndimor të një zone kohore – pra atje ku dielli perëndon më vonë – kanë më shumë rrezik për të njëjtat sëmundje si punonjësit me turne.

Shkencëtarët e gjumit shpjegojnë se në këtë rast, ora biologjike e trupit është vazhdimisht e prapambetur me gati një orë, sepse lindja dhe perëndimi i diellit nuk përputhen me orarin zyrtar.

Kjo sugjeron se ndryshimi i orës mund të ketë pasoja të ngjashme në afat të gjatë, edhe pse kjo nuk është ende e provuar përfundimisht.

“Rezultati neto i orës verore,” – thotë Ray – “është që ne i detyrojmë njerëzit të zgjohen një orë më herët për gjashtë muaj me radhë. Edhe një orë e vetme mospërputhje sjell rrezik, dhe kur e aplikon për miliona njerëz, shton ndjeshëm sëmundje që mund të shmangen.”

Kthimi i orës pas në vjeshtë: a ka vërtet përfitime?

Në dukje, marrja e një ore shtesë gjumi në vjeshtë mund të duket e dobishme për shëndetin. Por studimet tregojnë se kjo nuk është aq e thjeshtë.

Në fakt, njerëzit nuk e shfrytëzojnë plotësisht këtë orë shtesë: mesatarisht, gjumi zgjatet vetëm 33 minuta natën e kalimit të orës, dhe më pas cilësia e gjumit bie për pjesën tjetër të javës.

Disa studime gjithashtu kanë zbuluar se kthimi i orës në vjeshtë lidhet me shtim të episodeve depresive. Një hulumtim danez që analizoi të dhëna nga regjistrat kombëtarë të shëndetit mendor për periudhën 1995–2012 zbuloi se në dhjetë javët pas ndryshimit të orës, rastet e depresionit të madh u rritën me 11%.

Megjithatë, jo të gjitha efektet janë negative. Sipas profesor Joan Costa-i-Font nga London School of Economics, ekzistojnë edhe përfitime të lehta gjatë kalimit në vjeshtë. Ai analizoi të dhënat e 30,000 personave gjatë 30 viteve (1984–2018) dhe zbuloi se ora shtesë gjumi përmirëson përkohësisht energjinë, gjendjen shpirtërore dhe kënaqësinë me jetën.

Sidoqoftë, Costa-i-Font thekson se efektet pozitive të vjeshtës nuk e kompensojnë dëmin e pranverës.

Studimi i tij arriti në përfundimin se ndryshimet e orës ulin kënaqësinë me jetën me rreth 1.44%, rrisin lodhjen, stresin dhe pakësojnë cilësinë e gjumit, duke i kushtuar ekonomive kombëtare mbi 750 euro për person çdo vit në kosto të lidhura me produktivitetin dhe shëndetin.

“Shumica e njerëzve mendojnë se një orë nuk bën diferencë, por problemi është se e gjithë shoqëria zhvendoset me një orë, dhe kjo është thellësisht shqetësuese për trupin,” – shpjegon Costa-i-Font.

A duhet hequr ora verore?

Në vitin 2019, Parlamenti Evropian votoi për heqjen e orës verore, por ndryshimi ende nuk është zbatuar. Arsyeja: mospërputhjet mes shteteve. Disa vende duan të mbeten me orën verore, ndërsa të tjerat preferojnë orën dimërore – dhe kjo ndarje e bën të pamundur një vendim të unifikuar.

Shkencëtarët, megjithatë, janë pothuajse të njëzëshëm: ora dimërore është më e shëndetshme për trupin.

Sipas David Ray, “shumica e biologëve cirkadianë mendojnë se ora e dimrit është më e natyrshme, sepse përputhet më mirë me ritmet e dritës dhe errësirës. Kur dita është më e shkurtër, trupi pushon më herët dhe gjumi është më i thellë.”

Ndërsa dje kemi kthyer orën pas, mund të ngushëllohemi me një fakt: mbrëmjet më të errëta mund të sjellin gjumë më të mirë – dhe kjo, në një botë gjithnjë e më të stresuar, është një përfitim që nuk duhet nënvlerësuar. /noa.al me të dhëna nga BBC