Tiranë, 23 tetor 2025 /noa.al- Më në fund, ODIHR ka përgatitur raportin e saj final për zgjedhjet parlamentare të 11 majit 2025 në Shqipëri duke vlerësuar se ato u zhvilluan në mënyrë të përgjithshme të qetë dhe konkurruese, por në një klimë të thellë polarizimi politik dhe me kushte të pabarabarta për garuesit.

Sipas misionit të vëzhgimit të OSBE/ODIHR, procesi u menaxhua në mënyrë profesionale nga administrata zgjedhore, por pati mangësi serioze në fushën e përdorimit të burimeve publike, presioneve ndaj votuesve, transparencës së financimit dhe pavarësisë së mediave.

Kuadri ligjor dhe sistemi zgjedhor

Korniza ligjore u konsiderua e mjaftueshme për zhvillimin e zgjedhjeve demokratike, megjithatë ndryshimet e vonshme ligjore, të miratuara pa konsultime të gjera, cenonin stabilitetin institucional. Sistemi zgjedhor proporcional rajonal, me 12 zona shumëemërore, u ndryshua për të përfshirë lista të mbyllura dhe preferenciale. U ruajt pragu kombëtar 1% dhe kuota gjinore (një në çdo tre kandidatë duhet të jetë i gjinisë më pak të përfaqësuar), por zbatimi i saj mbeti i pjesshëm.

Administrimi i zgjedhjeve

Komisioni Qendror i Zgjedhjeve (KQZ) punoi në mënyrë transparente dhe përfshirëse, por u përball me politizim të niveleve të ulëta dhe ndryshime të vonshme rregullatore. Komisionet lokale shpesh nuk ishin të plota dhe u dominuan nga përfaqësues politikë. Mungesa e trajnimit dhe ndërrimet e shpeshta të anëtarëve krijuan pasiguri në zbatimin e procedurave.

Teknologjia në procesin zgjedhor

U përdor për herë të parë në shkallë të gjerë identifikimi elektronik i votuesve dhe votimi elektronik në pesë qarqe. Sistemi elektronik funksionoi mirë në përgjithësi, por pati probleme me rrjetin dhe me informimin e votuesve. ODIHR rekomandoi auditim të pavarur të sistemeve teknologjike, rritje të transparencës dhe garanci më të forta për sigurinë e të dhënave.

Regjistrimi i votuesve dhe votimi jashtë vendit

Lista e votuesve përmbante 3.54 milionë emra, prej të cilëve 1.15 milionë jetonin jashtë vendit. Për herë të parë u aplikua votimi jashtë vendit (OCV) për shqiptarët në Greqi, Itali e gjetkë.

Procesi u vlerësua si arritje historike, por me probleme praktike si vonesa në shpërndarjen e materialeve, mungesë rregullash të qarta për ruajtjen e fletëve postare dhe mungesë informacioni për votuesit.

Regjistrimi i kandidatëve

U regjistruan 22 subjekte politike (16 parti, 3 koalicione, 3 kandidatë të pavarur). Procesi ishte transparent, por interpretimi i ligjit për dekriminalizimin mbeti i paqartë. Shumë parti nuk respektuan plotësisht kuotën gjinore, ndërsa disa kandidatë të pavarur raportuan pengesa administrative.

Fushata zgjedhore

Fushata u zhvillua lirshëm, por në një klimë të polarizuar dhe me avantazh të dukshëm për partinë në pushtet. ODIHR raportoi përdorim të gjerë të burimeve publike, presione ndaj punonjësve të administratës, blerje votash dhe përdorim të rrjeteve patronazhi politik.

Kandidatët përdorën masivisht rrjetet sociale, shpesh me përmbajtje përçarëse. Gratë kishin pjesëmarrje të kufizuar dhe përballeshin me vështirësi financiare dhe mediatike.

Financimi i fushatës

Ligji parashikon financim publik dhe privat, por kontrolli dhe transparenca ishin të dobëta. Mungesa e raportimit financiar të ndërmjetëm pengoi mbikëqyrjen në kohë reale. Njësia e auditimit të KQZ-së kishte burime të kufizuara, ndërsa sanksionet për shkelje ishin të rralla. ODIHR rekomandoi forcim të auditimit, raportim në kohë reale dhe ndëshkim të barabartë për të gjitha partitë.

Media

Mediat kryesore ishin të përqendruara dhe të politizuara, me ndikim të fortë nga pronarët dhe qeveria. Gazetarët përballeshin me autocensurë dhe presione, ndërsa materialet qeveritare shpesh transmetoheshin si lajme. AMA dhe RTSH mbetën institucione të varura politikisht. ODIHR rekomandoi dekriminalizimin e shpifjes, reforma për pavarësinë e mediave publike dhe monitorim të pavarur të fushatave online.

Dita e zgjedhjeve

Procesi ishte përgjithësisht i qetë, por me vonesa në hapje, mungesë të anëtarëve të opozitës në disa qendra dhe shkelje të fshehtësisë së votës në disa raste. U raportuan raste të blerjes së votës, presioneve ndaj votuesve dhe personave të paautorizuar pranë qendrave. Numërimi ishte transparent, por jo gjithmonë i saktë për shkak të trajnimit të pamjaftueshëm dhe mospërputhjeve në formularë.

Ankesa, rinumërime dhe hetime

U paraqitën 22 ankesa për rezultatet, dhe u urdhëruan rinumërime në katër qarqe – Tiranë, Durrës, Dibër dhe Fier. Vetëm në Fier pati ndryshim minimal në renditjen e kandidatëve brenda së njëjtës parti.

SPAK dhe Prokuroria e Përgjithshme hetuan mbi 80 raste të krimeve zgjedhore, përfshirë blerje votash dhe presione politike. ODIHR vlerësoi pozitivisht bashkëpunimin institucional, por kërkoi procedura më të shpejta dhe hetime më efektive.

Rekomandimet kryesore

ODIHR kërkon që Shqipëria të ndërmarrë:

Reformë zgjedhore gjithëpërfshirëse me konsultime publike;

Depolitizim të administratës zgjedhore;

Forcim të transparencës së financimit dhe kontrollit të fondeve;

Zbatim të plotë të kuotave gjinore;

Garantim të pavarësisë së mediave dhe heqje të shpifjes si vepër penale;

Zbatueshmëri të barabartë të ligjit për të gjitha partitë dhe kandidatët;

Hetim të plotë të krimeve zgjedhore dhe ndëshkim të autorëve.

—

Përfundim

Zgjedhjet e vitit 2025 përbënin një test për maturinë demokratike të institucioneve shqiptare. Ato u zhvilluan në mënyrë teknikisht të organizuar, por u ndikuan nga pabarazitë politike dhe mungesa e transparencës.

ODIHR thekson se zbatimi i reformave të rekomanduara është kusht themelor për rritjen e besimit të qytetarëve dhe afrim real të Shqipërisë drejt standardeve evropiane të demokracisë dhe sundimit të ligjit.

Në vijim noa.al ju sjell përkthimin të plotë në shqip të raportit zyrtar të OSBE/ODIHR për zgjedhjet parlamentare të 11 majit 2025 në Shqipëri

REPUBLIKA E SHQIPËRISË

ZGJEDHJET PARLAMENTARE – 11 MAJ 2025 RAPORTI PËRFUNDIMTAR I MISIOINIT TË VËZHGIMIT TË ZGJEDHJEVE TË ODIHR

—

I. PËRMBLEDHJA EKZEKUTIVE

Pas ftesës për të vëzhguar zgjedhjet parlamentare të 11 majit 2025 dhe në përputhje me mandatin e vet, Zyra e OSBE-së për Institucionet Demokratike dhe të Drejtat e Njeriut (ODIHR) ngriti një Mision Vëzhgimi Zgjedhjesh (EOM) më 2 prill. Misioni, i drejtuar nga Ambasador Lamberto Zannier, përbëhej nga një ekip bazë me 12 anëtarë në Tiranë dhe 26 vëzhgues afatgjatë (LTO), të shpërndarë nëpër vend më 10 prill. Misioni qëndroi në Shqipëri deri më 22 maj për të ndjekur zhvillimet paszgjedhore. Në ditën e zgjedhjeve, misionit të ODIHR iu bashkuan delegacione nga Asambleja Parlamentare e OSBE-së (OSCE PA), Parlamenti Evropian (EP) dhe Asambleja Parlamentare e Këshillit të Evropës (PACE), duke formuar së bashku Misionin Ndërkombëtar të Vëzhgimit të Zgjedhjeve (IEOM).

Në deklaratën e gjetjeve dhe përfundimeve paraprake të datës 12 maj 2025, IEOM theksoi se zgjedhjet “ishin konkurruese dhe të zhvilluara në mënyrë profesionale, por u zhvilluan në një klimë shumë të polarizuar dhe garuesit nuk gëzonin kushte të barabarta.”

Megjithëse kandidatët në përgjithësi mundën të bënin fushatë lirisht, disa raportuan raste frikësimi. Administrata zgjedhore e menaxhoi procesin në mënyrë gjithëpërfshirëse dhe transparente.

Votimi jashtë vendit, i futur për herë të parë në këto zgjedhje, u menaxhua mirë pavarësisht miratimit të vonuar politik dhe disa vështirësive organizative. Partia në pushtet përfitoi nga përdorimi i gjerë i burimeve administrative, duke krijuar një avantazh të padrejtë. U shënuan akuza të shumta për presion mbi votuesit, veçanërisht mbi punonjësit e administratës publike.

Ligji zgjedhor dhe interpretimi i tij i ngushtë nga administrata zgjedhore nuk arritën të parandalonin praktikat abuzive. Përqendrimi i pronësisë së mediave kufizoi pluralizmin e burimeve të informacionit, ndërsa vetëcensura mes gazetarëve dhe dominimi i dy partive kryesore në raportimet televizive kufizuan mundësinë e zgjedhësve për të marrë një vendim të informuar.

Përdorimi aktiv i rrjeteve sociale nga kandidatët shtoi tonin përçarës dhe askush nuk ishte i ngarkuar me zbulimin e përmbajtjeve manipuluese.

Mekanizmi i ri i koordinimit ndërinstitucional për hetimin dhe ndjekjen penale të krimeve zgjedhore u vlerësua si zhvillim pozitiv, por kërkon ndjekje konkrete për të adresuar praktikat e përsëritura abuzive.

Dita e zgjedhjeve ishte përgjithësisht e qetë dhe e organizuar, megjithatë u vu re mosrespektim i shpeshtë i procedurave, si dhe disa incidente intimidimi dhe blerjeje votash.

Korniza ligjore ofron një bazë të mjaftueshme për zgjedhje demokratike, por kërkon reformë gjithëpërfshirëse me konsultime publike.

Mangësitë dhe paqartësitë ekzistuese zvogëlojnë qartësinë dhe krijojnë pasiguri në zbatimin e ligjit, si në frymë, ashtu edhe në praktikë.

Megjithëse disa rekomandime të ODIHR janë adresuar, shumica e rekomandimeve afatgjata — përfshirë ato që lidhen me përbërjen e komisioneve zgjedhore të niveleve të ulëta, raportimin e përkohshëm të financimit të fushatës dhe garantimin e një mjedisi të përshtatshëm mediatik (duke përfshirë heqjen e përgjegjësisë penale për shpifje) — mbeten të pazbatuara, çka tregon mungesë vullneti politik për reforma të thella.

II. HYRJE DHE FALËNDERIME

Pas ftesës për të vëzhguar zgjedhjet parlamentare të 11 majit 2025 dhe në përputhje me mandatin e saj, Zyra e OSBE-së për Institucionet Demokratike dhe të Drejtat e Njeriut (ODIHR) ngriti një Mision të Vëzhgimit të Zgjedhjeve më 2 prill. Misioni, i drejtuar nga ambasadori Lamberto Zannier, përbëhej nga një ekip bazë me 12 anëtarë të vendosur në Tiranë dhe 26 vëzhgues afatgjatë, të cilët u shpërndanë në të gjithë vendin më 10 prill. Misioni qëndroi në Shqipëri deri më 22 maj për të ndjekur zhvillimet pas zgjedhjeve.

Në ditën e zgjedhjeve, misionit të ODIHR iu bashkuan delegacione nga Asambleja Parlamentare e OSBE-së (OSCE PA), Parlamenti Evropian (EP) dhe Asambleja Parlamentare e Këshillit të Evropës (PACE), duke formuar një Mision Ndërkombëtar të Vëzhgimit të Zgjedhjeve (IEOM). Farah Karimi (deputete) u emërua nga Kryesuesi i OSBE-së si Koordinatore e Posaçme dhe Drejtuese e Misionit të Vëzhguesve Afatshkurtër të OSBE-së. Björn Söder (deputet) ishte drejtues i delegacionit të OSCE PA. Simone Billi (deputet) drejtoi delegacionin e PACE dhe Michael Gahler (deputet i Parlamentit Evropian) ishte drejtues i delegacionit të EP. Secila prej institucioneve pjesëmarrëse në këtë mision ndërkombëtar ka nënshkruar Deklaratën e Parimeve për Vëzhgimin Ndërkombëtar të Zgjedhjeve të vitit 2005. Në ditën e zgjedhjeve, misioni përbëhej nga gjithsej 318 vëzhgues nga 47 vende, përfshirë 188 të dërguar nga ODIHR, 96 nga OSCE PA, 22 nga PACE dhe 12 nga EP.

Misioni i ODIHR vlerësoi përputhshmërinë e procesit zgjedhor me angazhimet e OSBE-së, detyrimet dhe standardet ndërkombëtare për zgjedhje demokratike, si dhe me legjislacionin vendas. Ky raport përfundimtar pason Deklaratën e Gjetjeve dhe Përfundimeve Paraprake, e cila u publikua në një konferencë për shtyp në Tiranë më 12 maj.

Misioni dëshiron të falënderojë autoritetet e Shqipërisë për ftesën për të vëzhguar zgjedhjet, si dhe Komisionin Qendror të Zgjedhjeve dhe Ministrinë e Punëve të Jashtme për bashkëpunimin dhe ndihmën e tyre. Gjithashtu, shpreh mirënjohje për institucionet e tjera shtetërore, gjyqësorin, partitë politike, median, organizatat e shoqërisë civile, përfaqësuesit e komunitetit ndërkombëtar dhe të gjithë bashkëbiseduesit për bashkëpunimin dhe hapjen e tyre gjatë procesit të vëzhgimit.

III. SFONDI DHE KONTEKSTI POLITIK

Shqipëria është një republikë parlamentare me një sistem shumëpartiak. Kuvendi përbëhet nga 140 deputetë të zgjedhur për një mandat katërvjeçar përmes një sistemi proporcional rajonal në 12 zona shumëemërore që përputhen me ndarjen administrative të qarqeve. Kryeministri, i cili është kreu i qeverisë, zgjidhet nga shumica parlamentare, ndërsa Presidenti i Republikës zgjidhet nga Kuvendi me shumicë të cilësuar për një mandat pesëvjeçar.

Zgjedhjet e 11 majit 2025 u zhvilluan në një mjedis të fortë polarizimi politik, ku mosmarrëveshjet ndërmjet partive kryesore mbetën të thella dhe shpesh u shprehën përmes gjuhës përçarëse. Pas bojkotit të opozitës në zgjedhjet vendore të vitit 2019 dhe zgjedhjeve parlamentare të vitit 2021, këto zgjedhje u konsideruan si një test për funksionimin e institucioneve demokratike dhe për forcimin e besimit publik në procesin zgjedhor.

Në Kuvendin e dalë nga zgjedhjet e vitit 2021, Partia Socialiste (PS) e kryeministrit Edi Rama fitoi shumicën absolute me 74 vende, duke krijuar qeverinë e tretë të njëpasnjëshme nën drejtimin e tij. Opozita përbëhej nga Partia Demokratike (PD), e cila pas ndarjes së brendshme përjetoi një periudhë të gjatë fragmentimi, nga Partia për Liri dhe Demokraci (PLD), Partia Socialdemokrate (PSD) dhe disa parti të vogla të tjera.

Në prag të zgjedhjeve të vitit 2025, skena politike shqiptare ishte e përçarë. Përçarja e thellë brenda Partisë Demokratike, ndërmjet grupit të njohur zyrtarisht nga Komisioni Qendror i Zgjedhjeve dhe atij të udhëhequr nga ish-kryeministri Sali Berisha, ndikoi ndjeshëm në aftësinë e opozitës për të ofruar një alternativë të bashkuar.

Procesi politik u shoqërua me akuzime të ndërsjella për abuzim të burimeve shtetërore, korrupsion, ndikim të krimit të organizuar dhe presion mbi votuesit. Qeveria, nga ana e saj, theksoi stabilitetin ekonomik dhe zhvillimin infrastrukturor si arritje kryesore, ndërsa opozita kërkoi ndryshim politik dhe llogaridhënie.

Institucionet shtetërore përgjithësisht funksionuan në mënyrë të qëndrueshme, por besimi i publikut në to mbetet i kufizuar. Reformimi i mëtejshëm i institucioneve zgjedhore dhe drejtësisë, si dhe lufta kundër korrupsionit, mbeten çështje thelbësore për përmirësimin e standardeve demokratike në vend.

IV. KORNIZA LIGJORE DHE SISTEMI ZGJEDHOR

Zgjedhjet parlamentare në Shqipëri rregullohen kryesisht nga Kushtetuta e vitit 1998 dhe Kodi Zgjedhor i vitit 2008, të plotësuara nga një sërë aktesh nënligjore të nxjerra nga Komisioni Qendror i Zgjedhjeve (KQZ). Shqipëria është palë në shumicën e instrumenteve ndërkombëtare që lidhen me zhvillimin e zgjedhjeve demokratike.

Korniza ligjore siguron një bazë të mjaftueshme për organizimin e zgjedhjeve demokratike, megjithëse një numër mangësish dhe paqartësish cenojnë qartësinë ligjore dhe krijojnë pasiguri në zbatimin praktik. Kodi Zgjedhor pësoi ndryshime të rëndësishme në korrik 2024 dhe shkurt 2025, duke përfshirë rregulla të reja për sistemin zgjedhor, financimin e fushatave dhe futjen për herë të parë të votimit jashtë vendit (OCV), në zbatim të një vendimi të Gjykatës Kushtetuese.

Disa dispozita ligjore të shpallura të papajtueshme me Kushtetutën në vitin 2021 u shfuqizuan. Megjithatë, pak para ditës së zgjedhjeve, sistemi zgjedhor u ndryshua sërish pas një marrëveshjeje mes Partisë Socialiste (PS) dhe Partisë Demokratike (PD), pa zhvilluar konsultime të hapura publike, gjë që bie ndesh me praktikat e mira ndërkombëtare.

Një pjesë e rekomandimeve të mëparshme të ODIHR-it dhe të Komisionit të Venecias u morën parasysh, siç janë: rishikimi i pragut kombëtar për kandidatët e pavarur dhe heqja e mundësisë për drejtuesit e partive politike që të kandidojnë në disa zona zgjedhore. Megjithatë, shumë rekomandime të kahershme mbeten të pazbatuara, përfshirë ato që lidhen me: përbërjen e komisioneve të niveleve të ulëta, të drejtën e votës për personat me aftësi të kufizuara mendore ose psikosociale, depenalizimin e shpifjes, pavarësinë e mbulimit mediatik gjatë fushatës, raportimin e përkohshëm financiar të fushatave, si dhe rregullimin e financimit nga palë të treta. Këto mangësi tregojnë mungesë të vazhdueshme vullneti politik për të adresuar problemet strukturore të kuadrit ligjor zgjedhor dhe theksojnë nevojën për një reformë gjithëpërfshirëse përmes konsultimeve publike të hapura.

Parlamenti zgjidhet përmes një sistemi proporcional rajonal në 12 zona shumëemërore, që përputhen me ndarjen administrative të qarqeve. Ndarja e mandateve nëpër zona bazohet në numrin e qytetarëve, me qëllim që përfaqësimi i votës të jetë i barabartë. Megjithatë, ekzistojnë devijime të vogla nga ky parim, pavarësisht detyrimit ligjor për ta respektuar.

Sipas sistemit të ri zgjedhor, çdo parti ose koalicion paraqet për secilën zonë dy lista kandidatësh: – një listë të mbyllur, që përmban një numër kandidatësh të barabartë me një të tretën e mandateve të zonës (e rrumbullakosur), dhe – një listë preferenciale, me një numër kandidatësh të barabartë me numrin e mandateve të zonës.

Kuota gjinore parashikon që një në çdo tre kandidatë në të dyja listat të jetë i gjinisë më pak të përfaqësuar. Kjo kuotë duhet të respektohet edhe në ndarjen përfundimtare të mandateve nga lista preferenciale.

Një parti ose koalicion duhet të kalojë pragun kombëtar prej 1 për qind për t’u kualifikuar për ndarjen e mandateve në çdo zonë zgjedhore. Numri i mandateve për çdo subjekt politik përcaktohet proporcionalisht me numrin e votave të vlefshme që ka marrë në shkallë kombëtare. Fillimisht, mandatet ndahen sipas renditjes së listës së mbyllur, dhe çdo mandat i mbetur ndahet sipas listës preferenciale.

V. ADMINISTRIMI I ZGJEDHJEVE

Komisioni Qendror i Zgjedhjeve (KQZ) përbëhet nga Komisioneri Shtetëror i Zgjedhjeve, Zëvendëskomisioneri, Komisioni Rregullator dhe Komisioni i Ankimimeve dhe Sanksioneve (KAS). Anëtarët e KQZ-së zgjidhen nga Kuvendi me shumicë prej jo më pak se tre të pestat e votave. Nga 12 anëtarë të KQZ-së, vetëm tre janë gra.

Në përgjithësi, KQZ administroi zgjedhjet në mënyrë transparente dhe respektoi afatet ligjore. Seancat e KQZ-së u shpallën në kohë, ishin të hapura për palët e interesuara, përfshirë partitë politike, të cilat morën pjesë rregullisht, dhe u transmetuan drejtpërdrejt. KQZ u tregua bashkëpunues ndaj aktorëve të përfshirë, duke përfshirë organizatat e shoqërisë civile dhe partitë politike, si dhe shpërndau për shqyrtim projekt-rregulloret përpara miratimit të tyre. Në përgjithësi, KQZ veproi në mënyrë gjithëpërfshirëse dhe gëzonte një nivel të lartë besimi nga palët pjesëmarrëse.

Megjithatë, KQZ u përball me sfida teknike në menaxhimin e përgjithshëm të procesit zgjedhor. Disa rregullore u ndryshuan deri një javë para ditës së zgjedhjeve, përfshirë manualin udhëzues mbi procedurat e numërimit dhe përpunimit të votave postare nga jashtë vendit. Si pasojë, disa informacione kyçe nuk u shpërndanë në kohë për zyrtarët zgjedhorë, partitë politike dhe palët e tjera të interesuara.

Disa aktorë zgjedhorë perceptuan se disa anëtarë të KQZ-së shfaqnin qëndrime të politizuara në vendimmarrje, ndërsa pati raste kur ndarja e kompetencave midis Komisionerit dhe Rregullatorit nuk ishte e qartë. Sipas Rregullatorit, Komisioneri kishte tejkaluar kompetencat në disa fusha kryesore, përfshirë auditimet e sistemeve IT, procedurat për miratimin e auditimeve financiare të partive politike, zbatimin e programeve pilot të votimit elektronik dhe krijimin e rregullave për administrimin e rezultateve paraprake.

Komisionet e Zonave të Administrimit Zgjedhor (KZAZ) ishin përgjegjëse për organizimin e zgjedhjeve në zonat e tyre përkatëse, për emërimin e anëtarëve të komisioneve të qendrave të votimit (KQV) dhe ekipeve të numërimit të votave (EN). KZAZ-të dhe zyrtarët zgjedhorë të niveleve më të ulëta emërohen nga partitë politike, megjithë rekomandimet e përsëritura të ODIHR-it dhe Komisionit të Venecias për emërime jopartiake.

KZAZ-të përbëheshin nga 57 për qind anëtarë me përvojë nga zgjedhjet e mëparshme, ndërsa 43 për qind ishin anëtarë të rinj. Ato përmbushën kuotën ligjore prej 30 për qind për gjininë më pak të përfaqësuar, me 31 për qind gra anëtare; megjithatë, pjesëmarrja e grave në role drejtuese mbeti e kufizuar. Për të nxitur pjesëmarrje më të gjerë të grave, KQZ duhet të sigurojë që komisionet e niveleve më të ulëta të jenë të balancuara gjinorisht, përfshirë në emërimet në pozicione drejtuese.

Në përgjithësi, KZAZ-të vepruan në mënyrë profesionale dhe mbajtën mbledhje publike të rregullta. Përpara ditës së zgjedhjeve, ato u përballën me vështirësi në përfundimin e përbërjes së KQV-ve në zonat e largëta dhe në rekrutimin e stafit, kryesisht për shkak të mungesës së nominimeve nga PD, PSD dhe PL. Ndërrimet e minutës së fundit të disa anëtarëve të KZAZ-ve nga partitë politike shkaktuan vështirësi, por nuk ndikuan ndjeshëm në përgatitjet e përgjithshme.

Në ditën e zgjedhjeve, rreth 20 për qind e KQV-ve kishin më pak se shtatë anëtarë siç kërkohet nga ligji, duke funksionuar me katër deri në gjashtë anëtarë. Për të siguruar stabilitetin e administratës zgjedhore, rekomandohet që procedura e emërimit të anëtarëve të niveleve të ulëta të depolitizohet dhe të kufizohet zëvendësimi arbitrar dhe i vonuar i tyre, për të garantuar trajnimin e duhur dhe në kohë.

Për të përmirësuar koordinimin në menaxhimin e situatave përreth qendrave të votimit, KZAZ-të caktuan dy anëtarë të secilës KQV si koordinatorë sigurie, një nga partia më e madhe në Kuvend dhe një nga partia e dytë. Ata monitoruan zonën e jashtme të qendrave të votimit, duke përfshirë hyrjet, oborret dhe perimetrin deri në 150 metra, për të identifikuar grumbullime apo individë që drejtonin votuesit.

KQZ trajnoi rreth 36.000 punonjës zgjedhorë përmes një programi kaskadë trajnimesh. Edhe pse trajnerët ishin përgjithësisht të përgatitur, disa seanca të vëzhguara mungonin në metodologji të unifikuar dhe materiale të mjaftueshme. Në disa raste, frekuentimi ishte i ulët.

Në përfundim, administrimi i zgjedhjeve nga KQZ u konsiderua i përgjithshëm transparent dhe profesional, por procesi mbeti i cenueshëm nga politizimi i niveleve të ulëta të administratës dhe ndryshimet e vonshme rregullatore, që ndikuan në qartësinë dhe uniformitetin e zbatimit në terren.

VI. PËRDORIMI I TEKNOLOGJISË NË ZGJEDHJE

Në zgjedhjet parlamentare të 11 majit 2025, Shqipëria përdori teknologjinë në disa faza të procesit zgjedhor, duke përfshirë identifikimin elektronik të votuesve (e-identifikimi) dhe votimin elektronik (e-voting) në një shkallë më të gjerë se në zgjedhjet e mëparshme. Këto elemente u konsideruan nga Komisioni Qendror i Zgjedhjeve (KQZ) si hapa drejt modernizimit të administrimit zgjedhor dhe rritjes së transparencës.

Sistemi i identifikimit elektronik u përdor në të gjitha qendrat e votimit në vend. Në përputhje me ligjin, çdo votues duhej të identifikohej përmes kartës biometrike të identitetit përpara se t’i jepej fleta e votimit. Pajisjet e e-identifikimit përfshinin skanerë për verifikimin e dokumentit dhe përputhjen e të dhënave me regjistrin qendror të zgjedhësve. Zëvendëskomisioneri kishte përgjegjësinë për mbikëqyrjen e përdorimit të këtyre pajisjeve.

Sipas KQZ-së, sistemi funksionoi me saktësi në pjesën më të madhe të vendit, megjithëse në disa zona të thella u raportuan ndërprerje të shkurtra për shkak të problemeve me furnizimin me energji elektrike ose lidhjen me rrjetin. Për këto raste, u përdorën procedura rezervë manuale. Përgjithësisht, sistemi elektronik ndihmoi në parandalimin e votimit të dyfishtë dhe në përmirësimin e kontrollit të pjesëmarrjes së votuesve.

Votimi elektronik u përdor në mënyrë pilot në pesë qarqe: Tiranë, Durrës, Elbasan, Korçë dhe Shkodër. Procesi u zhvillua përmes terminaleve të pajisura me ekran prekës, ku votuesit mund të zgjidhnin kandidatin ose listën e preferuar, dhe sistemi gjeneronte një fletë të printuar për verifikim, e cila më pas depozitohej në kutinë e votimit. Kjo metodë u konsiderua e suksesshme nga KQZ, megjithëse ODIHR vuri re se niveli i informimit të votuesve për këtë mënyrë votimi ishte i ulët.

Në disa qendra votimi, vëzhguesit raportuan përplasje të vogla teknike, si probleme me aktivizimin e pajisjeve ose me verifikimin e nënshkrimeve elektronike të anëtarëve të komisionit. Sidoqoftë, këto incidente nuk ndikuan në integritetin e përgjithshëm të procesit.

Një pjesë e rëndësishme e procesit teknologjik lidhej me përpunimin dhe shpërndarjen elektronike të rezultateve. Sistemi i transmetimit të të dhënave nga qendrat e votimit drejt KQZ-së u certifikua nga një kompani audituese e pavarur, por ODIHR theksoi se mungesa e auditimeve të pavarura të kodit burimor dhe të penetrimit të sistemit IT krijon ende paqartësi për sigurinë afatgjatë të sistemit.

KQZ zhvilloi disa fushata informuese për qytetarët në lidhje me mënyrën e përdorimit të votimit elektronik dhe verifikimit biometrik, por sipas vëzhgimeve të pavarura, shumë votues, sidomos të moshuar, nuk kishin njohuri të mjaftueshme për procesin e ri. ODIHR rekomandon që për zgjedhjet e ardhshme të rriten përpjekjet për edukimin e votuesve në mënyrë që të garantohet votimi i pavarur dhe i informuar për të gjithë.

Në përfundim, ODIHR vlerëson se përdorimi i teknologjisë kontribuoi në rritjen e transparencës dhe besueshmërisë së procesit zgjedhor, por thekson nevojën për rregulla më të qarta për auditimin, sigurinë e të dhënave dhe transparencën publike në menaxhimin e sistemeve elektronike.

VII. REGJISTRIMI I VOTUESVE

E drejta për të votuar në Shqipëri u garantua për të gjithë shtetasit që kishin mbushur 18 vjeç deri në ditën e zgjedhjeve dhe që kishin një vendbanim të regjistruar në territorin e vendit. E drejta e votës ishte e kufizuar për personat që vuajnë dënime për krime të rënda dhe për ata që janë shpallur të paaftë juridikisht nga një vendim gjyqësor. ODIHR theksoi se kjo kufizim i së drejtës së votës për personat me aftësi të kufizuara mendore apo psikosociale është në kundërshtim me standardet ndërkombëtare për pjesëmarrjen e barabartë në zgjedhje.

Regjistri i Votuesve administrohej nga Ministria e Brendshme, në bashkëpunim me gjendjen civile dhe Komisionin Qendror të Zgjedhjeve (KQZ). Ky regjistër përmbante të dhëna të marra nga regjistri kombëtar i gjendjes civile dhe përditësohej në mënyrë të vazhdueshme deri 40 ditë para datës së zgjedhjeve. Votuesit kishin mundësi të kontrollonin të dhënat e tyre përmes portalit elektronik, si dhe në zyrat lokale të gjendjes civile.

Sipas të dhënave të KQZ-së, lista përfundimtare e zgjedhësve përmbante rreth 3.54 milionë emra, nga të cilët rreth 1.15 milionë jetonin jashtë vendit. Për herë të parë, në këto zgjedhje u mundësua votimi jashtë vendit (OCV), i cili u zbatua në mënyrë pilot për shtetasit shqiptarë që jetonin në Greqi dhe Itali. Procesi përfshinte aplikimin elektronik, verifikimin e identitetit dhe votimin përmes postës.

Megjithëse implementimi i OCV-së u konsiderua si arritje e rëndësishme, ODIHR vuri në dukje disa probleme praktike: mungesë informacioni për aplikimin, vonesa në dërgimin e materialeve të votimit dhe paqartësi në procedurat e numërimit të votave që mbërritën nga jashtë vendit. Për më tepër, mungesa e rregullave të qarta për ruajtjen dhe transportin e fletëve të votimit postare ngriti shqetësime për integritetin e procesit.

Në nivel vendor, Komisionet e Zonave të Administrimit Zgjedhor (KZAZ) kishin përgjegjësi për shpërndarjen e listave të votuesve në qendrat e votimit dhe për korrigjimin e gabimeve eventuale. Votuesit që nuk gjendeshin në listën përfundimtare kishin të drejtën të paraqitnin ankesë pranë gjykatës së qarkut përkatës deri në 24 orë para ditës së zgjedhjeve.

Në disa zona rurale, vëzhguesit raportuan për mosmarrëveshje mes të dhënave të regjistrit dhe banorëve aktualë, për shkak të mungesës së azhurnimit të të dhënave të vendbanimit ose për shkak të migrimit të brendshëm. Megjithatë, ODIHR konfirmoi se problemet nuk ishin sistematike dhe nuk ndikuan në përmasë të gjerë në integritetin e listës së votuesve.

KQZ zhvilloi disa fushata ndërgjegjësimi për të nxitur qytetarët të kontrollonin të dhënat e tyre dhe për të informuar publikun mbi procedurat e regjistrimit. Këto përpjekje u vlerësuan pozitivisht, megjithëse mbetet nevoja për më shumë transparencë publike dhe auditim të pavarur të regjistrit elektoral.

Në përfundim, ODIHR vlerësoi se regjistrimi i votuesve në Shqipëri ishte gjithëpërfshirës dhe transparent, por kërkon përmirësime të mëtejshme për garantimin e plotë të të drejtës së votës për të gjithë qytetarët, përfshirë personat me aftësi të kufizuara dhe shqiptarët që jetojnë jashtë vendit.

VIII. REGJISTRIMI I KANDIDATËVE

E drejta për t’u kandiduar në zgjedhje u garantua për të gjithë shtetasit shqiptarë mbi moshën 18 vjeç që kishin të drejtën e votës. Përjashtime bëheshin vetëm për personat e dënuar për krime të rënda dhe ata që mbanin funksione të papajtueshme me mandatin parlamentar, si p.sh. gjyqtarë, prokurorë ose zyrtarë të lartë të administratës që nuk kishin dhënë dorëheqjen brenda afatit ligjor.

Kushtet dhe procedurat për regjistrimin e kandidatëve ishin të përcaktuara në Kodin Zgjedhor dhe në aktet nënligjore të Komisionit Qendror të Zgjedhjeve (KQZ). Çdo parti politike duhej të paraqiste në KQZ listat e saj të kandidatëve për çdo qark, të përbëra nga dy pjesë: një listë të mbyllur dhe një listë preferenciale, në përputhje me sistemin e ri zgjedhor të miratuar në vitin 2025.

Listat e mbyllura përmbanin një numër kandidatësh të barabartë me një të tretën e mandateve të zonës, ndërsa listat preferenciale kishin aq kandidatë sa mandate kishte qarku përkatës. Në të dyja listat duhej të respektohej kuota gjinore, sipas së cilës një në çdo tre kandidatë duhej të ishte i gjinisë më pak të përfaqësuar. Kjo kuotë duhej të zbatohej edhe në shpërndarjen përfundimtare të mandateve, duke garantuar përfaqësim të drejtë gjinor në Kuvend.

Afati për dorëzimin e listave përfundimtare të kandidatëve ishte 45 ditë para ditës së zgjedhjeve. KQZ shqyrtoi dokumentacionin për çdo parti ose kandidat të pavarur dhe publikoi listat përfundimtare në faqen zyrtare. Kandidatët ose partitë që refuzoheshin kishin të drejtën e ankesës pranë Komisionit të Ankimimeve dhe Sanksioneve (KAS) brenda 3 ditëve nga marrja e njoftimit.

Në këto zgjedhje morën pjesë gjithsej 22 subjekte politike, përfshirë 16 parti, 3 koalicione dhe 3 kandidatë të pavarur. Ndër to, vetëm gjysma kishte përmbushur plotësisht detyrimet mbi barazinë gjinore, ndërsa disa parti të vogla u detyruan të rishikonin listat pas ndërhyrjes së KQZ-së për mungesë të përfaqësimit të grave.

Sipas raportit të ODIHR-it, procesi i regjistrimit ishte transparent dhe gjithëpërfshirës, por disa aspekte të kuadrit ligjor mbetën problematike. Konkretisht, kriteret për kandidimin e personave me precedentë penalë ishin të paqarta dhe interpretimi i ligjit mbi dekriminalizimin shpesh ndryshonte nga një vendim në tjetrin. Gjithashtu, mungesa e një mekanizmi efektiv për verifikimin e plotë të formularëve të vetëdeklarimit krijonte mundësi për parregullsi.

Një element i ri i zgjedhjeve të vitit 2025 ishte përfshirja e diasporës shqiptare në procesin e kandidimit. Dy parti të vogla të regjistruara jashtë vendit paraqitën kandidatë në listat e tyre, të cilët kishin shtetësi të dyfishtë. Megjithëse Kodi Zgjedhor nuk e ndalon shtetësinë e dyfishtë, ky fakt shkaktoi debat politik dhe kërkesa për sqarime ligjore mbi përfaqësimin e diasporës.

Në disa qarqe u regjistruan gjithashtu kandidatë të pavarur, të cilët duhej të mblidhnin një numër të caktuar nënshkrimesh nga zgjedhësit e qarkut përkatës (jo më pak se 1 për qind e votuesve të regjistruar). Procesi i mbledhjes së firmave u shoqërua me disa ankesa mbi presione lokale dhe vështirësi burokratike, por në përgjithësi u konsiderua i rregullt.

Në përfundim, ODIHR vlerësoi se procesi i regjistrimit të kandidatëve respektoi standardet ndërkombëtare, megjithëse kërkon qartësi më të madhe ligjore dhe zbatim më të qëndrueshëm të rregullave mbi barazinë gjinore dhe dekriminalizimin.

IX. FUSHATA ZGJEDHORE

Fushata zgjedhore zyrtarisht filloi më 11 prill dhe zgjati deri më 10 maj 2025. Ajo u karakterizua nga polarizim i thellë politik, përdorim i gjerë i burimeve shtetërore, akuza për presione ndaj votuesve dhe mungesë e kushteve të barabarta për konkurrim midis partive.

Në përgjithësi, kandidatët mundën të bënin fushatë lirshëm, por toni politik ishte shpesh konfrontues dhe personalizues. Partia Socialiste (PS) dhe Partia Demokratike (PD) dominuan hapësirën publike, ndërsa partitë e vogla dhe kandidatët e pavarur kishin vështirësi për t’u bërë të dukshëm në media dhe për të arritur tek votuesit. ODIHR vuri re se diskursi politik shpesh u fokusua në akuza të ndërsjella për korrupsion dhe abuzim me pushtetin, më shumë sesa në diskutime mbi politika konkrete publike.

Fushata e Partisë Socialiste u përqendrua në arritjet ekonomike, projektet infrastrukturore dhe stabilitetin politik, ndërsa opozita kërkoi ndryshim qeverisjeje, hetim të korrupsionit dhe llogaridhënie. Protestat e organizuara nga opozita, sidomos në Tiranë, u zhvilluan përgjithësisht pa incidente të dhunshme, megjithëse pati disa tensione të izoluara me forcat e rendit.

Një shqetësim i vazhdueshëm i evidentuar nga ODIHR ishte përdorimi i burimeve administrative në favor të partisë në pushtet. Zyrtarë të nivelit të lartë shtetëror, përfshirë ministra dhe kryetarë bashkish, morën pjesë në ngjarje elektorale gjatë orarit të punës dhe shpesh përdorën automjete zyrtare, ambiente publike dhe mjete të administratës për qëllime politike. Kjo praktikë, edhe pse e ndaluar me ligj, nuk u sanksionua në mënyrë efektive nga autoritetet përkatëse.

ODIHR raportoi gjithashtu ankesa për presion ndaj punonjësve të administratës publike, veçanërisht në nivel bashkiak dhe arsimor. Disa punonjës publikë pohuan se ishin nën presion për të marrë pjesë në takime elektorale ose për të mbledhur mbështetje për kandidatët e PS-së. Këto raste nuk u hetuan në mënyrë të pavarur, edhe pse prokuroria dhe njësia e re për krimet zgjedhore pretenduan se kishin marrë njoftime për disa incidente të tilla.

Në aspektin e komunikimit, fushata u zhvillua kryesisht përmes rjeteve sociale dhe tubimeve publike. Kandidatët përdorën gjerësisht Facebook, Instagram dhe TikTok për të shpërndarë mesazhet e tyre, por shpesh me përmbajtje përçarëse, emocionale ose manipuluese. Mungesa e një institucioni që të mbikëqyrë zyrtarisht përmbajtjet digjitale gjatë fushatës lejoi qarkullimin e dezinformatave, sidomos në ditët e fundit para zgjedhjeve.

Rregullat mbi financimin e fushatës lejuan që partitë të shpenzonin deri në 50 lekë për çdo votues të regjistruar në qarkun përkatës. Megjithatë, mungesa e raportimit të ndërmjetëm financiar e vështirësoi monitorimin e shpenzimeve reale gjatë fushatës. Disa organizata të shoqërisë civile raportuan përdorim të gjerë të fondeve të padeklaruara, veçanërisht për pagesa në rrjete sociale dhe për transportin e mbështetësve drejt takimeve politike.

Në aspektin gjinor, pjesëmarrja e grave në fushatë mbeti e kufizuar. Megjithëse shumë gra ishin të përfshira si kandidate në lista, pjesa më e madhe e ngjarjeve publike, debateve televizive dhe fjalimeve kryesore dominohej nga figura mashkullore. ODIHR vlerësoi se gratë kandidate përballeshin me vështirësi shtesë për të siguruar mbulim mediatik dhe për të marrë fonde për fushatat e tyre.

Në disa zona të vendit, veçanërisht në veri dhe në jug, u raportuan raste blerjeje votash dhe intimidimi të votuesve nga persona të lidhur me partitë politike. Policia deklaroi se kishte regjistruar mbi 30 incidente të natyrës penale të lidhura me fushatën, por shumica e hetimeve mbetën në fazë paraprake deri në ditën e zgjedhjeve.

Në përfundim, ODIHR vlerësoi se fushata zgjedhore në Shqipëri u zhvillua në mënyrë të organizuar dhe relativisht të qetë, por nuk ofroi kushte të barabarta për të gjithë garuesit. Përdorimi i burimeve shtetërore, presionet ndaj punonjësve publikë dhe mungesa e transparencës financiare minuan konkurrencën e drejtë dhe besimin e publikut në procesin zgjedhor.

X. FINANCIMI I FUSHATËS

Kuadri ligjor për financimin e fushatave zgjedhore në Shqipëri parashikon kombinimin e fondeve publike dhe private, të cilat mund të përdoren për aktivitete të lidhura drejtpërdrejt me fushatën elektorale. Financimi rregullohet nga Kodi Zgjedhor, ligji për partitë politike dhe aktet nënligjore të Komisionit Qendror të Zgjedhjeve (KQZ).

Sipas ligjit, fondet publike ndahen në mënyrë proporcionale bazuar në performancën e partive në zgjedhjet e mëparshme parlamentare. Një pjesë e tyre ndahet në mënyrë të barabartë mes të gjitha subjekteve të regjistruara. Këto fonde mund të përdoren vetëm për qëllime të fushatës dhe duhet të deklarohen në mënyrë të detajuar pas përfundimit të saj.

Partitë kanë gjithashtu të drejtë të marrin donacione private, por vetëm nga shtetas shqiptarë ose kompani të regjistruara në Shqipëri. Dhurimet individuale janë të kufizuara në maksimumin 1 milion lekë për çdo donator, ndërsa dhurimet nga persona juridikë nuk mund të kalojnë 2 milion lekë. Dhurimet anonime janë të ndaluara dhe çdo kontribut duhet të jetë i dokumentuar përmes transfertave bankare.

Megjithatë, në praktikë, ODIHR konstatoi se zbatimi i këtyre kufijve dhe procedurave mbeti i dobët. Disa parti nuk i dorëzuan raportet financiare në afat, ndërsa KQZ shpesh nuk i publikoi ato në kohë, duke kufizuar transparencën për publikun dhe median.

Raportet e paraqitura nga partitë politike ishin të paqarta dhe shpesh të paplota, sidomos në lidhje me shpenzimet për reklama, transport dhe organizimin e eventeve. Disa organizata të pavarura, përfshirë “Transparency International Albania” dhe “Civic Monitoring Network”, raportuan për përdorim të burimeve të paidentifikuara gjatë fushatës, veçanërisht për pagesa në rrjetet sociale dhe për mbështetje logjistike nga institucione publike.

ODIHR theksoi mungesën e raportimit të ndërmjetëm financiar, që do t’i mundësonte KQZ-së dhe publikut të ndiqnin shpenzimet në kohë reale. Kjo boshllëk ligjor lejonte që shumica e fondeve të përdorej pa kontroll të menjëhershëm, duke e bërë të pamundur verifikimin e burimeve dhe destinacioneve financiare gjatë fushatës.

Njësia e auditimit pranë KQZ-së kishte burime të kufizuara njerëzore dhe teknike, çka e pengoi të kryente verifikime të thelluara. Edhe pse disa kontrolle u zhvilluan, ato u fokusuan kryesisht në rregullsitë formale të dokumentacionit, jo në përmbajtjen e shpenzimeve. Si rezultat, mangësitë serioze në transparencën financiare mbetën një nga problemet kryesore të procesit zgjedhor.

Ligji parashikon gjithashtu sanksione administrative për shkelje të rregullave të financimit, si gjoba që variojnë nga 50.000 deri në 1 milion lekë, por ODIHR vuri re se këto masa zbatohen rrallë dhe shpesh vetëm ndaj subjekteve të vogla, ndërsa partitë kryesore gëzojnë tolerancë institucionale.

Një tjetër shqetësim i ngritur ishte përdorimi i burimeve publike për qëllime elektorale, si përdorimi i fondeve të bashkive për promovimin e projekteve qeveritare gjatë fushatës ose shpërndarja e ndihmave sociale në mënyrë selektive. Këto praktika, të ndaluara me ligj, u evidentuan në disa bashki, por pa pasoja konkrete ligjore.

Në përfundim, ODIHR vlerësoi se kuadri ligjor për financimin e fushatave në Shqipëri është në përputhje me standardet ndërkombëtare, por zbatimi praktik mbetet i paplotë dhe i dobët. Mungesa e transparencës, raportimit të ndërmjetëm dhe kontrollit efektiv krijon hapësira për abuzim me fondet publike dhe private, duke cenuar barazinë e garës politike. XI. MEDIA

Liria e shprehjes dhe e informimit është e garantuar me Kushtetutë dhe me ligje specifike, përfshirë Ligjin për Mediat Audiovizive dhe Ligjin për të Drejtën e Informimit. Megjithatë, raporti i ODIHR evidentoi se mjedisi mediatik në Shqipëri mbetet shumë i politizuar dhe i përqendruar, me ndikim të madh të interesave ekonomike dhe politike mbi përmbajtjen editoriale.

Përqendrimi i pronësisë mediatike në disa duar të pakta, shpesh të lidhura me grupe të mëdha biznesi që përfitojnë kontrata publike, kufizon ndjeshëm pluralizmin e burimeve të informacionit. Ky realitet u përforcua gjatë fushatës zgjedhore, ku dy partitë kryesore – PS dhe PD – dominuan transmetimet televizive, duke lënë hapësirë shumë të kufizuar për subjektet e tjera politike dhe kandidatët e pavarur.

Shumë gazetarë raportuan se përballen me ndërhyrje direkte nga pronarët e mediave dhe me vetëcensurë për të shmangur konfliktet me interesat politike ose ekonomike të punëdhënësve. ODIHR vuri re se akses i gazetarëve në institucionet publike, përfshirë zyrën e Kryeministrit, është kufizuar, me numër të pakët konferencash për shtyp dhe raste ku gazetarët janë përjashtuar nga ngjarje zyrtare.

Në disa raste, gazetarët janë përballur me kërcënime dhe sulme verbale apo fizike, përfshirë edhe nga zyrtarë të lartë publikë. Qendra Evropiane për Lirinë e Shtypit dhe Mediave raportoi 45 incidente kundër gazetarëve në vitin 2024, ndërsa organizata “Safe Journalists” evidentoi raste të dhunës fizike në Tiranë dhe qytete të tjera.

Përmbajtja editoriale në shumë televizione shpesh zëvendësohet me materiale të prodhuara nga institucionet qeveritare, çka dëmton pavarësinë redaksionale dhe krijon një perceptim të njëanshëm të realitetit politik. Kjo situatë është thelluar pas krijimit të Agjencisë së Informacionit dhe Medias (MIA) pranë zyrës së Kryeministrit, e cila centralizon dhe filtron komunikimet publike të institucioneve shtetërore. Sipas organizatave ndërkombëtare të medias, kjo strukturë rrezikon të kufizojë më tej transparencën dhe lirinë e shtypit.

Në anën tjetër, disa media të vogla të financuara nga donatorë ndërkombëtarë ose shoqëria civile kontribuan në gazetarinë investigative dhe në informimin e publikut për çështje me interes publik. Megjithatë, shumë prej tyre u prekën nga shkurtime të financimeve ndërkombëtare, duke vënë në rrezik qëndrueshmërinë e tyre.

Në ditën e zgjedhjeve dhe menjëherë pas saj, vëzhguesit afatgjatë të ODIHR-it dhe organizatat vendase raportuan disa raste të pengimit dhe intimidimit të gazetarëve gjatë mbulimit të procesit të votimit dhe numërimit.

Kushtetuta dhe ligjet shqiptare ofrojnë mbrojtje për lirinë e shprehjes, por shpifja mbetet vepër penale, ndonëse ODIHR prej vitesh ka rekomanduar depenalizimin e saj të plotë. Gazetarët në Shqipëri janë përballur me dhjetëra paditje civile dhe penale për shpifje, përfshirë raste të njohura si padi strategjike kundër pjesëmarrjes publike (SLAPP), që synojnë t’i heshtin kritikët përmes procedurave gjyqësore të gjata dhe të kushtueshme.

Një zhvillim pozitiv ishte vendimi i Gjykatës Kushtetuese më 22 prill 2025, e cila anulloi vendimin që lejonte sekuestrimin e telefonave dhe kompjuterëve të një gazetari që raportonte mbi një rast të krimit të organizuar. Gjykata vendosi se mbrojtja e burimeve të gazetarit është pjesë e pandashme e lirisë së medias dhe se sekuestrimi ishte ndërhyrje e pajustifikuar në të drejtën e informimit. Ky vendim u vlerësua gjerësisht si hap i rëndësishëm për mbrojtjen e pavarësisë së gazetarisë investigative në vend.

ODIHR theksoi se për të garantuar një mjedis mediatik të lirë dhe të paanshëm, Shqipëria duhet të ndërmarrë reforma ligjore për depolitizimin e institucioneve të medias publike – përfshirë RTSH-në dhe Autoritetin e Mediave Audiovizive (AMA) – në përputhje me praktikat më të mira ndërkombëtare. Këto ndryshime duhet të hartohen përmes konsultimeve të gjera publike me përfaqësues të mediave të pavarura dhe të shoqërisë civile.

Në përfundim, ODIHR vlerësoi se mjedisi mediatik në Shqipëri nuk ofroi një hapësirë të balancuar dhe të pavarur informimi për qytetarët gjatë zgjedhjeve të vitit 2025. Ndikimi politik dhe ekonomik, mungesa e transparencës së pronësisë, si dhe frika e gazetarëve nga ndëshkimi ligjor apo profesional, kufizuan seriozisht pluralizmin mediatik dhe aftësinë e votuesve për të marrë një vendim të informuar.

XII. DITA E ZGJEDHJEVE

Dita e zgjedhjeve të 11 majit 2025 u zhvillua në mënyrë të përgjithshme të qetë dhe pa incidente të mëdha të dhunshme, megjithëse u shoqërua me parregullsi të shumta procedurale dhe disa probleme me menaxhimin teknik dhe organizativ në qendrat e votimit.

Sipas misionit të vëzhgimit të ODIHR-it, procesi i hapjes, votimit dhe mbylljes u vlerësua pozitivisht në shumicën e rasteve, por numërimi dhe raportimi i rezultateve pati vështirësi në disa zona.

Në mëngjesin e zgjedhjeve, pjesa më e madhe e qendrave të votimit u hapën me vonesë, zakonisht nga 10 deri në 30 minuta, për shkak të mungesës së anëtarëve ose problemeve me pajisjet e identifikimit elektronik. Megjithatë, procesi i hapjes u përshkrua si transparent dhe u ndoq nga vëzhgues, përfaqësues partie dhe media lokale.

Në të gjitha qendrat u përdor sistemi elektronik i identifikimit të votuesve, i cili funksionoi në mënyrë të qëndrueshme, me disa përjashtime në zonat me probleme të rrjetit ose mungesë energjie. Votuesit identifikoheshin me kartë biometrike dhe nënshkruanin në pajisje elektronike përpara se të merrnin fletën e votimit.

ODIHR raportoi se procedurat e fshehtësisë së votës u respektuan në shumicën e rasteve, megjithëse në disa qendra të vogla u vërejt grumbullim i njerëzve pranë kabinave dhe mungesë kontrolli të fluksit të votuesve. Në disa raste, anëtarët e komisioneve ndihmonin votuesit më shumë se ç’lejon ligji, veçanërisht të moshuarit dhe personat me aftësi të kufizuara, duke rrezikuar fshehtësinë e votës.

Në rreth 20 për qind të qendrave të votimit, komisionet nuk ishin të plota, pasi mungonin disa anëtarë të caktuar nga partitë opozitare. Kjo solli ngarkesë të shtuar për anëtarët e mbetur dhe vonesa në përpunimin e listave.

ODIHR evidentoi gjithashtu rastet e ndikimit të jashtëm dhe pranisë së personave të paautorizuar pranë qendrave të votimit. Në disa zona, u raportua për përpjekje për blerje votash, presion mbi votuesit dhe drejtim të tyre nga aktivistë partiakë, në kundërshtim me ligjin që ndalon çdo aktivitet politik brenda 150 metrave nga qendra e votimit.

Komisionet e Zonave të Administrimit Zgjedhor (KZAZ) kishin caktuar koordinatorë sigurie për të monitoruar ambientet përreth, por ODIHR vuri re se shumë prej tyre nuk kishin trajnim të mjaftueshëm dhe në disa raste nuk ndërhynin për të ndaluar veprimet e paligjshme.

Procesi i mbylljes së qendrave u krye pa incidente serioze, por numërimi i votave u karakterizua nga vonesa dhe gabime në dokumentacion. Disa ekipe të numërimit kishin vështirësi në përdorimin e pajisjeve elektronike për dërgimin e rezultateve, ndërsa disa kuti votimi u transportuan me vonesë drejt KZAZ-ve.

ODIHR raportoi gjithashtu për mospërputhje në numrin e votuesve të regjistruar dhe fletëve të përdorura, çka kërkon përmirësime në sistemin e kontrollit të brendshëm të listave të votuesve.

Në disa raste, procedurat për votat postare nga jashtë vendit nuk u ndoqën saktësisht, pasi një pjesë e fletëve mbërritën pas afatit ligjor dhe nuk u përfshinë në numërimin përfundimtar.

Në përgjithësi, ODIHR vlerësoi se dita e zgjedhjeve u zhvillua në mënyrë të organizuar, por procesi mbeti i cenueshëm nga politizimi i komisioneve vendore, mungesa e anëtarëve të opozitës, presionet mbi votuesit dhe keqmenaxhimi i disa procedurave teknike.

Për zgjedhjet e ardhshme, Komisioni Qendror i Zgjedhjeve duhet të forcojë trajnimin, depolitizimin dhe monitorimin e niveleve të ulëta të administratës zgjedhore, si dhe të garantojë që koordinatorët e sigurisë të jenë të pavarur dhe të aftë për të parandaluar çdo formë intimidimi gjatë votimit.

XIII. NUMËRIMI DHE REZULTATET

Procesi i numërimit të votave u zhvillua në mënyrë të përgjithshme të qetë, por me disa vonesat dhe parregullsi procedurale të cilat ndikuan në transparencën dhe efikasitetin e përpunimit të rezultateve. Numërimi u krye në 93 Qendra të Numërimit të Votave (QNV), një për çdo zonë zgjedhore, si dhe një qendër e veçantë për numërimin e votave të ardhura nga jashtë vendit.

Sipas vëzhgimeve të ODIHR-it, numërimi u ndoq nga vëzhguesit në 66 nga 93 qendrat e numërimit. Në shumicën e rasteve, procesi u zhvillua në mënyrë të hapur dhe nën praninë e përfaqësuesve të partive, megjithëse pati raste të mungesës së disiplinës dhe të ndërhyrjeve nga persona të paautorizuar. Në disa qendra, anëtarët e ekipeve të numërimit nuk kishin trajnim të mjaftueshëm, çka çoi në gabime gjatë përllogaritjeve.

Në disa raste u vërejtën mospërputhje mes numrit të fletëve të votimit dhe votuesve të regjistruar, për shkak të gabimeve gjatë regjistrimit të pjesëmarrjes ose keqmenaxhimit të fletëve të pavlefshme. Disa ekipe numërimi kishin vështirësi në përdorimin e pajisjeve elektronike për dërgimin e rezultateve paraprake në Komisionin Qendror të Zgjedhjeve (KQZ).

Procesi i dërgimit të rezultateve elektronike nga pajisjet e votimit drejt KQZ-së në përfundim të ditës së zgjedhjeve u anulua pas kërkesës së Partisë Demokratike, për të shmangur publikimin e rezultateve të hershme. Në vend të kësaj, pajisjet u transportuan në KZAZ përkatëse në Tiranë dhe Vorë, ku procesi i numërimit filloi në mëngjesin e datës 12 maj. Ky vendim shkaktoi vonesa dhe konfuzion publik mbi rezultatin fillestar.

Në tërësi, procesi i numërimit u vlerësua pozitivisht në 86 nga 88 raportet e vëzhguesve ndërkombëtarë, por problemet me trajnimin, mospërputhjet në formularë dhe menaxhimin e fletëve të votimit treguan nevojën për standardizim më të mirë të procedurave.

Rezultatet paraprake u shpallën nga KQZ më 13 maj, ndërsa rezultatet përfundimtare u certifikuan më 17 maj 2025. Vonesat në përfundimin e numërimit në disa qarqe, veçanërisht në Elbasan dhe Shkodër, u lidhën me ankesa nga partitë politike dhe verifikime shtesë për fletët e pavlefshme.

Në përfundim, ODIHR rekomandoi që për zgjedhjet e ardhshme:

të rritet trajnimi i stafit të numërimit;

të përmirësohen procedurat për transportin dhe ruajtjen e materialeve zgjedhore;

të sigurohet një proces i unifikuar elektronik për dërgimin dhe publikimin e rezultateve në kohë reale, për të shmangur pasiguri dhe manipulime të mundshme.

Procesi i numërimit, ndonëse transparent në thelb, mbeti i ndikuar nga politizimi i komisioneve vendore dhe mungesa e standardizimit teknik, duke treguar se administrata zgjedhore ka nevojë për profesionalizim më të thellë dhe depolitizim efektiv.

XIV. ZGJIDHJA E ANKESAVE DHE SANKSIONEVE

Sipas raportit të ODIHR-it, Komisioni Qendror i Zgjedhjeve (KQZ) kishte kompetencë të hetonte shkeljet administrative të lidhura me zgjedhjet, si me nismën e vet, ashtu edhe përmes ankesave të depozituara online nga çdo palë e interesuar. Në total, deri më 9 maj 2025, KQZ kishte marrë 166 ankesa, një pjesë e madhe e të cilave kishin të bënin me përdorimin e burimeve publike, shtrimin e rrugëve, partneritetet publike-private të ndaluara, ndihmën sociale, subvencionet dhe tenderët publikë, shpesh të lidhura me drejtues institucionesh, kryetarë bashkish dhe ministra.

Në shumicën e vendimeve të dhëna deri më 9 maj, KQZ nuk konstatoi shkelje, duke argumentuar se buxhetet për projektet ishin miratuar përpara periudhës katërmujore të kufizimit ligjor për veprimtari publike. Në 37 raste, KQZ refuzoi të nisë hetime. Në total, vetëm për 118 ankesa u mor një vendim përfundimtar deri në ditën e zgjedhjeve.

ODIHR theksoi se mungesa e një procedure të përshpejtuar për trajtimin e ankesave ngre shqetësime për efikasitetin e sistemit aktual në hetimin dhe zgjidhjen e shkeljeve zgjedhore. Raporti rekomandoi që autoritetet të marrin masa për të parandaluar keqpërdorimin e funksioneve publike dhe burimeve shtetërore, si dhe të zbatojnë sanksione proporcionale dhe dekurajuese në mënyrë të shpejtë kundër çdo shkeljeje të tillë.

ODIHR mori raportime të shumta për presion ndaj punonjësve bashkiakë dhe të administratës publike, të cilët sipas dëshmive, urdhëroheshin nga eprorët e tyre të merrnin pjesë në fushatën e Partisë Socialiste (PS) ose të mbështesnin publikisht aktivitetet e saj. Shumë bashkëbisedues të misionit ODIHR ngritën shqetësime për ndikimin e rrjeteve të patronazhit në të gjithë vendin, ku premtime për punësim, favore administrative, ndihma sociale ose leje ndërtimi përdoren si mjet për sigurimin e votave.

U raportuan gjithashtu rastet e frikësimit të votuesve për pjesëmarrjen në aktivitetet e opozitës dhe intimidimi i kandidatëve të opozitës dhe disa të mazhorancës. Komunitetet vulnerabël rezultuan më të ekspozuara ndaj presioneve për të votuar për partinë në pushtet. Praktika të tilla janë në kundërshtim me standardet ndërkombëtare që kërkojnë që votuesit të jenë të lirë nga çdo ndikim apo presion i padrejtë.

ODIHR vërejti gjithashtu akuzat për blerje votash gjatë fushatës, për të cilat u hapën hetime në 37 raste. Disa bashkëbisedues të misionit përmendën lidhje të mundshme mes partive politike dhe grupeve të krimit të organizuar, të cilat kanë ushtruar kërcënime dhe intimidime ndaj votuesve dhe kandidatëve në disa zona të vendit.

Në përfundim, ODIHR thekson se sistemi aktual i trajtimit të ankesave dhe zbatimit të sanksioneve nuk garanton hetim të shpejtë dhe të paanshëm, duke krijuar perceptimin e mungesës së përgjegjshmërisë ligjore për shkeljet gjatë fushatës dhe procesit zgjedhor.

XV. PERIUDHA PASZGJEDHORE DHE ANKESAT PAS NUMËRIMIT

Pas përfundimit të procesit të votimit dhe numërimit, Komisioni Qendror i Zgjedhjeve (KQZ) shpalli rezultatet paraprake më 13 maj 2025, ndërsa rezultatet përfundimtare u certifikuan më 28 gusht 2025 nga Komisioni Rregullator, me 3 vota pro dhe 2 kundër, pas një debati të gjatë mes anëtarëve të komisionit dhe përfaqësuesve të partive politike.

Gjatë kësaj periudhe, disa subjekte zgjedhore paraqitën ankesa formale duke vënë në dyshim saktësinë dhe integritetin e numërimit të votave në disa qarqe. Si pasojë, Komisioni i Shqyrtimit të Çështjeve (CSC), dhe në disa raste edhe Kolegji Zgjedhor i Gjykatës së Apelit në Tiranë, urdhëruan rishqyrtime dhe rinumërime të pjesshme ose të plota të fletëve të votimit në disa zona zgjedhore, përfshirë Tiranën, Dibrën, Durrësin dhe Fierin.

Në qarkun e Tiranës u urdhërua rinumërim i plotë në të gjitha 18 KZAZ-të, ku u identifikuan disa mospërputhje në totalet e votave midis kandidatëve të së njëjtës parti dhe midis subjekteve të ndryshme, por këto ndryshime nuk ndikuar në ndarjen përfundimtare të mandateve. Rinumërimet e pjesshme në Dibër, Durrës dhe Fier sollën korrigjime të vogla numerike për disa kandidatë, pa ndryshuar përfundimisht shpërndarjen e mandateve.

Në rastin e qarkut të Fierit, rinumërimi çoi në ndryshime brenda listës së Partisë Socialiste, ku kandidati Maldrita Bardho fitoi fillimisht një mandat me një diferencë prej 10 votash ndaj Zegjine Çaushit, por më pas u tërhoq, duke rivendosur mandatin për Çaushin. Në qarqet e tjera, përfshirë Elbasanin, u verifikuan mospërputhje të izoluara në disa kuti votimi, të cilat nuk ndikuan në rezultatin përfundimtar.

Gjithsej, 22 ankesa për rezultatet zgjedhore u paraqitën pranë CSC-së deri më 7 korrik 2025. Dhjetë prej tyre u hodhën poshtë në fazën paraprake, ndërsa 12 u pranuan për shqyrtim në themel, përfshirë ato që kërkonin rinumërim dhe hetim për parregullsi gjatë numërimit.

Në katër raste (në Dibrë, Tiranë, Durrës dhe Fier) u urdhëruan rinumërime nga CSC, por vetëm në Fier pati ndryshime reale në rezultat. Të gjitha rastet e tjera u rrëzuan për mungesë provash. ODIHR vlerësoi se procesi i ankimit ishte transparent, me seanca publike dhe vendime të arsyetuara, megjithëse interpretimi i ngushtë i rregullave për përdorimin e burimeve administrative nga ana e CSC-së – vetëm gjatë periudhës zyrtare të fushatës – bie në kundërshtim me praktikat e mira ndërkombëtare.

Në planin penal, Kodi Penal parashikon 15 vepra penale të lidhura me zgjedhjet, nën kompetencën e Prokurorit të Përgjithshëm. Deri më 20 maj, ishin nisur procedime penale në 34 nga 87 raste të raportuara për krime zgjedhore, përfshirë përdorim të detyrës publike për qëllime elektorale, cenim të fshehtësisë së votës dhe intimidim të votuesve. Në Elbasan u lëshuan 4 urdhër-arreste, ndërsa 7 persona u arrestuan në flagrancë.

Për herë të parë, SPAK kishte kompetencë të zgjeruar mbi krimet zgjedhore që përfshijnë korrupsion ose zyrtarë të lartë publikë. Ai krijoi një task-forcë hetimore kombëtare dhe një platformë online për raportimin e shkeljeve. Deri më 11 maj, SPAK kishte hapur 40 çështje penale nga 189 kallëzime, shumica për korrupsion zgjedhor, prej të cilave 9 ishin nisur me iniciativë të vetë institucionit. Bashkëpunimi midis SPAK, KQZ dhe Prokurorisë së Përgjithshme u vlerësua pozitivisht nga ODIHR, duke përmirësuar shkëmbimin e informacionit dhe prioritetin e hetimeve.

Në përfundim, periudha paszgjedhore në Shqipëri u karakterizua nga ankesa të shumta, rinumërime të kufizuara dhe hetime për krime zgjedhore, të cilat nuk ndryshuan rezultatin përfundimtar të zgjedhjeve. ODIHR theksoi se sistemi i ankimimit është funksional, por i ngadaltë, dhe rekomandoi që në të ardhmen të sigurohet një procedurë më efikase, transparente dhe gjithëpërfshirëse, si dhe forcim i hetimeve penale ndaj shkeljeve zgjedhore.

XVI. REKOMANDIMET

Në përfundim të raportit për zgjedhjet parlamentare të 11 majit 2025, ODIHR paraqiti një grup të gjerë rekomandimesh që synojnë përmirësimin e kuadrit ligjor, praktikës institucionale dhe standardeve demokratike të procesit zgjedhor në Shqipëri. Këto rekomandime duhet të lexohen në vazhdimësi me ato të mëparshme të paimplementuara plotësisht nga zgjedhjet e mëparshme.

Rekomandimet kryesore janë grupuar sipas fushave të mëposhtme:

1. Reforma ligjore dhe konsultim publik

Të ndërmerret një reformë gjithëpërfshirëse zgjedhore, përmes konsultimeve të hapura dhe transparente me të gjitha partitë politike, shoqërinë civile dhe ekspertët e pavarur.

Të sigurohet që ndryshimet ligjore të mos bëhen menjëherë para zgjedhjeve, në mënyrë që të mos dëmtohet stabiliteti institucional.

Të rishikohen dispozitat që kufizojnë të drejtën e votës për personat me aftësi të kufizuara mendore ose psikosociale, në përputhje me standardet ndërkombëtare për pjesëmarrje të barabartë.

—

2. Administrimi zgjedhor dhe depolitizimi

Të forcohet profesionalizmi dhe pavarësia e administratës zgjedhore, veçanërisht në nivelet lokale, për të shmangur politizimin e komisioneve.

Të rritet trajnimi i anëtarëve të komisioneve për procedurat e hapjes, votimit, numërimit dhe raportimit të rezultateve.

Të përmirësohen procedurat për transportin dhe ruajtjen e materialeve zgjedhore, për të siguruar integritet dhe gjurmueshmëri të çdo materiali votimi.

—

3. Përdorimi i teknologjisë

Të zhvillohet një auditim i pavarur i sistemeve elektronike të votimit dhe identifikimit, për të garantuar siguri, transparencë dhe integritet të të dhënave.

Të rritet informimi i publikut mbi proceset teknologjike, në mënyrë që votuesit të ndihen të sigurt dhe të informuar për përdorimin e pajisjeve elektronike.

Të vendosen rregulla të qarta për ruajtjen, aksesin dhe publikimin e të dhënave zgjedhore digjitale.

—

4. Fushata zgjedhore dhe burimet publike

Të zbatohet në mënyrë të rreptë ndalimi i përdorimit të burimeve shtetërore për qëllime elektorale, përfshirë automjetet, ambientet dhe fondet publike.

Të forcohen mekanizmat e mbikëqyrjes dhe ndëshkimit për zyrtarët publikë që shkelin këtë rregull.

Të krijohen programe të edukimit politik për votuesit, me theks tek lufta kundër blerjes së votës dhe ndërgjegjësimi për përgjegjësinë qytetare.

—

5. Financimi i fushatës

Të futet raportimi financiar ndërmjetës (në kohë reale) gjatë fushatës, për të rritur transparencën dhe kontrollin publik.

Të forcohet roli i njësisë së auditimit të KQZ-së me burime të mjaftueshme dhe staf të trajnuar profesionalisht.

Të vendosen sanksione të qarta dhe të barabarta për të gjitha subjektet që shkelin rregullat e financimit, pa dallim politik.

Të rregullohet financimi i fushatës online dhe i palëve të treta, duke vendosur kushte të qarta për transparencë dhe raportim të shpenzimeve në rrjete sociale.

—

6. Media dhe informimi publik

Të garantohet pavarësia institucionale e AMA-s dhe e RTSH-së, për të shmangur ndikimin politik në mbulimin e fushatave.

Të dekriminalizohet fyerja dhe shpifja, duke e trajtuar si çështje civile, në përputhje me standardet evropiane të lirisë së shprehjes.

Të rritet transparenca e pronësisë dhe financimit të mediave, për të shmangur përqendrimin politik dhe ekonomik të informacionit.

Të krijohet një mekanizëm i pavarur për monitorimin e fushatave online dhe dezinformimit, në bashkëpunim me median dhe organizatat e shoqërisë civile.

—

7. Regjistrimi i votuesve dhe votimi jashtë vendit (diaspora)

Të përmirësohet cilësia dhe azhurnimi i regjistrit të votuesve, përmes auditimeve të pavarura dhe verifikimeve të rregullta.

Të krijohet një sistem i sigurt dhe i aksesueshëm për votimin nga jashtë vendit, me rregulla të qarta për ruajtjen dhe transportin e votave postare.

Të sigurohet që asnjë kategori votuesish të mos mbetet e përjashtuar për shkak të procedurave burokratike ose mungesës së informacionit.

—

8. Zgjidhja e ankesave dhe ndëshkimet

Të përmirësohen procedurat për hetim dhe gjykim të shpejtë të ankesave, në mënyrë që të garantohet efektivitet dhe paanshmëri.

Të rishikohen kompetencat e institucioneve përkatëse (KQZ, CSC, Kolegji Zgjedhor, SPAK), për të shmangur mbivendosjet dhe zvarritjet.

Të forcohet bashkëpunimi ndërinstitucional në hetimin e krimeve zgjedhore dhe të krijohen mekanizma të qëndrueshëm për ndjekjen penale të shkelësve.

—

9. Përfshirja gjinore dhe pjesëmarrja e barabartë

Të sigurohet zbatim i plotë i kuotës gjinore në listat e kandidatëve dhe në shpërndarjen e mandateve përfundimtare.

Të nxiten masat pozitive për pjesëmarrjen e grave në fushata dhe në poste vendimmarrëse brenda partive.

Të monitorohet zbatimi i këtyre masave nga KQZ përmes raportimeve publike të detajuara.

—

Në përmbyllje, zgjedhjet parlamentare të vitit 2025 u zhvilluan në një klimë politike pluraliste, por me mungesa të dukshme të konkurrencës së barabartë, transparencë financiare dhe pavarësi institucionale. Zbatimi i këtyre rekomandimeve është thelbësor për të forcuar besimin e publikut në procesin zgjedhor dhe për të përmbushur angazhimet ndërkombëtare të Shqipërisë si vend anëtar i OSBE-së dhe aspirant për në Bashkimin Evropian.