18 Tetor 2025

Në botën e teknologjisë, po zhvillohet një nga garat më të rëndësishme të kohës moderne – ajo për dominimin në fushën e Inteligjencës Artificiale (IA). SHBA-ja, Kina dhe Bashkimi Europian po përpiqen të vendosin standardet që do të udhëheqin zhvillimin dhe rregullimin e kësaj teknologjie që po formëson ekonominë dhe shoqëritë e së ardhmes.

Në historinë e tregjeve globale, janë shfaqur modele të ndryshme për mënyrën si konkurrenca nxit përmirësimin. Në vitin 1995, profesori i Berkeley-t, David Vogel, foli për “efektin Kaliforni” – idenë se rregullat më të rrepta në një treg konkurrues nuk ulin standardet, por i nxisin kompanitë të garojnë për më mirë. Po kështu, në vitin 2012, studiuesja Anu Bradford prezantoi “efektin Bruksel”, që përshkruan ndikimin global të rregulloreve të BE-së në tregjet ndërkombëtare.

Sot, në vitin 2025, pyetja që shtrohet është: a po lind një “efekt Pekin”? Kina, dikur e kritikuar për qasjen e saj të mbyllur ndaj internetit, po fiton terren në fushën e IA-së. Publikimi i modelit të avancuar DeepSeek-R1 shënoi një pikë kthese, pasi u zhvillua me më pak burime sesa rivalët amerikanë, por me rezultate mbresëlënëse.

Ky “moment DeepSeek” vuri në pikëpyetje strategjinë amerikane për të ruajtur epërsinë teknologjike përmes kufizimit të aksesit të Kinës në gjysmëpërçues të avancuar. Megjithatë, suksesi teknik i Kinës po përballet me pengesa politike – disa shtete, përfshirë Italinë dhe Tajvanin, e kanë ndaluar përdorimin e teknologjisë DeepSeek për arsye sigurie dhe privatësie.

Ndërkohë, vetë Pekini po ndjek një qasje pragmatike: shteti po investon fuqishëm për të bërë IA-në të lirë, të aksesueshme dhe të dobishme në shkallë të gjerë. Qeveria e sheh këtë si një mjet për efikasitet, jo si kërcënim ekzistencial.

Në anën tjetër të botës, debati amerikan përfshin tone më alarmiste. Zyrtarë të lartë në Kongres e kanë krahasuar garën për IA me garën për ndarjen e atomit. Por shumë vende të tjera, përfshirë Singaporin, e konsiderojnë IA-në një teknologji të përgjithshme me potencial të ngjashëm me elektricitetin apo kompjuterët – një mjet që transformon industrinë dhe jetën e përditshme, jo një rrezik për mbijetesën.

Ekspertët theksojnë se rregullimi kinez i IA-së është më fleksibël ndaj industrisë sesa perceptohet nga jashtë. Ndërkohë që kontrolli mbi informacionin mbetet i fortë, zbatimi i rregullave për privatësinë dhe të dhënat është shpesh i lehtësuar, duke i dhënë kompanive private akses në sasi të mëdha të dhënash shtetërore. Kjo ka çuar në zhvillimin e sistemeve të njohjes së fytyrës ndër më të avancuarat në botë.

Por, sipas analistëve, modeli kinez mbetet i diskutueshëm për shkak të kompromisit midis inovacionit dhe të drejtave individuale. Ndryshe nga Europa, që shqetësohet për diskriminimin e algoritmeve, në Kinë përdorimi i IA-së për mbikëqyrje të gjerë është i institucionalizuar dhe ekonomikisht fitimprurës.

Në këtë kontekst, ndërhyrjet e fundit të administratës Trump, që ka kërcënuar me tarifa ndëshkuese vendet që rregullojnë kompanitë amerikane të teknologjisë, vetëm sa i japin Kinës avantazh politik dhe ekonomik në këtë garë globale.

Në fund, duket se garën për Inteligjencën Artificiale nuk po e fiton thjesht ai që ka teknologjinë më të avancuar — por ai që arrin ta përdorë dhe ta qeverisë më mirë. Dhe për momentin, loja mbetet e hapur.