Financat e dobëta pasqyrojnë bujarinë gjatë pandemisë dhe krizës energjetike, por edhe uljet e hershme të taksave nga presidenti

Nga Leila Abboud në Paris dhe Delphine Strauss dhe Janina Conboye në Londër, Financial Times/ përktheu noa.al

Borxhi francez është rritur ndjeshëm, deficitet po thellohen dhe dy kryeministra kanë rënë duke u përpjekur ta rregullojnë.

Pyetja që tani rëndon mbi politikën në Paris: sa nga kjo krizë buxhetore është e shkaktuar nga vetë presidenti Emmanuel Macron?

Që prej hyrjes së tij në Pallatin Élysée në vitin 2017, duke premtuar ulje taksash, rritje ekonomike dhe tkurrje të shtetit, shpenzimet publike kanë vijuar të rriten — po ashtu edhe raporti borxh/PBB, që tani është më i larti në Eurozonë pas Greqisë dhe Italisë.

Deficiti buxhetor i vitit të kaluar arriti në 5.8 për qind, më i larti në gjithë Eurozonën. François Bayrou, kryeministri i dytë këtë vit që dha dorëheqjen për shkak të planeve të dështimit fiskal, tentoi një paketë prej 44 miliardë eurosh, e cila tani me gjasë do të reduktohet nga pasuesi i tij.

Lufta e fajësimeve mes centristëve të Macron dhe opozitës së zemëruar do ta bëjë shumë të vështirë arritjen e kompromisit buxhetor.

Rezultatet dhe kontradiktat e Macron

Qasja modernizuese e presidentit solli disa rezultate: papunësia ra falë zbutjes së ligjeve të rrepta të punës, reputacioni i Francës si destinacion investimesh u përmirësua, dhe rritja e moshës së daljes në pension në 64 vjeç mbajti më shumë të moshuar në tregun e punës.

Por Partia Socialiste, e cila është blloku vendimtar për çdo buxhet, tani kërkon që Macron të bëjë lëshime që ai i sheh si zhbërje të trashëgimisë së tij. Socialistët duan të rrisin taksat për më të pasurit dhe të pezullojnë reformën e pensioneve.

Sipas ekonomistëve, financat e dobëta të Francës shpjegohen nga dy faktorë: qasja e shpenzimeve të mëdha për të zbutur ndikimin e pandemisë dhe krizës energjetike europiane, por edhe uljet e thella të taksave që Macron nisi që nga viti 2018.

Gjysma e rritjes së borxhit total të Francës që prej 2017 lidhet me ato ulje të përhershme taksash, ndërsa gjysma tjetër me shpenzimet e krizave, vlerëson Xavier Ragot, kreu i think-tank-ut OFCE.

“Macron ka përgjegjësi dhe ka bërë gabime”, tha François Ecalle, ish-zyrtar i ministrisë së financave.

Por “kjo është një histori e vjetër me arsye kulturore të thella — francezët kërkojnë më shumë ndihmë dhe mbrojtje nga shteti, por kërkojnë edhe më pak taksa. Kjo është e pakoherente”, shtoi ai.

Tradita e gjatë e shpenzimeve të larta

Franca nuk ka balancuar një buxhet që nga vitet 1970. Ajo ka qenë gjithmonë një përjashtim mes ekonomive të zhvilluara për shkallën e lartë të shpenzimeve publike, që në 2023 arritën në 57 për qind të PBB-së — më shumë se çdo vend tjetër të OECD-së.

Po ashtu ka edhe një nga nivelet më të larta të taksave, me barrën që bie kryesisht mbi punëtorët. Për shumë kohë, qeveritë e njëpasnjëshme e shihnin këtë si zgjedhje politike të pranueshme, pasi rritja e produktivitetit dhe e PBB-së ndihmonte të parandalohej përshkallëzimi i borxhit. Taksa-paguesit pranonin pensionet bujare dhe sigurimet shoqërore si pjesë e kontratës sociale franceze dhe i vlerësonin shërbimet publike.

Vitin e kaluar, 47 për qind e shpenzimeve shkuan për pensione, shëndetësi dhe ndihma papunësie; 20 për qind për qeverisjen lokale; dhe 34 për qind për buxhetin e shtetit, sipas ministrisë së financave.

Fillimi i mandatit dhe uljet e hershme të taksave

Kur Macron erdhi në pushtet, borxhi ishte në rënie dhe deficiti vetëm 3.4 për qind e PBB-së, falë masave të marra nga paraardhësi socialist François Hollande për të rikuperuar pas krizës financiare të vitit 2008. Hollande rriti taksat mbi kompani dhe familje, por krijoi edhe kredi tatimore për kërkim-zhvillim dhe stimuj për punësim.

“Ekzistonte hapësirë fiskale”, tha Ragot. “[Macron] mundi të ulte disa taksa në fillim dhe sërish të ulte deficitin në 2019, dhe pritej që kjo të ishte e qëndrueshme.”

Macron hoqi taksën mbi pasurinë, duke e zëvendësuar me një taksë më të kufizuar mbi pronat e paluajtshme; uli taksat mbi të ardhurat nga kapitali duke vendosur një taksë të sheshtë prej 30 për qind; uli tatimin mbi korporatat nga 33 në 25 për qind; dhe preu taksat mbi prodhimin që dëmtonin konkurrueshmërinë.

Këto masa bënë që e majta ta quante “presidentin e të pasurve”, megjithëse heqja e taksës së banesës (nga e cila përfitonin edhe qiramarrësit edhe pronarët) ishte ndër masat më të kushtueshme.

Ulja e taksave ishte kryesisht e pafinancuar, sepse basti i Macron ishte se politikat e tij do të forconin ekonominë dhe do të rrinin pjesëmarrjen në tregun e punës, gjë që do të rriste të ardhurat dhe do të ngushtonte deficitin.

Krizat e njëpasnjëshme dhe faturat e rënda

Pastaj erdhi një seri krizash ku përgjigjja e Macron ishte gjithnjë “çeku”.

– Në 2018 shpërtheu lëvizja e jelekëve të verdhë kundër taksës së karbonit mbi karburantet, që protestuesit e shihnin si politikë që favorizonte të pasurit.

– Më pas goditi pandemia Covid-19 dhe menjëherë pas saj kriza energjetike europiane, duke e shtyrë qeverinë të shpenzonte shumë për të subvencionuar pagat e punëtorëve, për të mbajtur gjallë bizneset dhe për të ndihmuar familjet të paguanin faturat.

Paketa e Covid-it prej 170 miliardë eurosh, rreth 10 për qind e PBB-së, nuk ishte shumë larg vendeve të tjera, por Franca e mbajti mbështetjen për më gjatë se fqinjët e saj, nën moton “quoi qu’il en coûte” (“çfarëdo që të kushtojë”).

Gjatë krizës së gazit, qeveria dha subvencione të përgjithshme për energjinë dhe karburantet. Auditori kombëtar francez vlerësoi se kosto neto për shtetin ishte 72 miliardë euro.

Ekonomistët thonë se stimuli fiskal ishte i tepruar. Por OFCE thekson se problemi më i qëndrueshëm — që u bë i dukshëm vetëm pasi kaloi turbullira e pandemisë — ishte rënia e të ardhurave nga taksat për shkak të uljeve të hershme të Macron.

Shumë ekonomistë nuk e panë këtë rrezik për shkak të viteve të krizës që e bënë parashikimin të vështirë, tha Ragot. Këto sfida bënë që ministria e financave të dështonte në parashikimet e saj të të ardhurave vitin e kaluar, duke bërë që deficiti të dilte shumë mbi objektiv.

Çfarë pritet më tej?

Duke pasur nivele tashmë shumë të larta taksash, rritje të pasigurt të produktivitetit dhe një treg pune që po ngec, ekonomistët thonë se Franca nuk do të mund të dalë shpejt nga ky batak fiskal as me rritje ekonomike, as me taksa të reja.

Një përpjekje e qëndrueshme për të ulur shpenzimet publike në shumë fusha është e nevojshme, tha Xavier Jaravel, president i Këshillit të Analizës Ekonomike të qeverisë franceze. Kjo përfshin edhe shëndetësinë dhe arsimin, ku shpenzimet e larta të Francës nuk kanë sjellë rezultate më të mira se pjesa tjetër e Europës.

“Nuk ka një ose dy masa që mund të ulin deficitin sa duhet. Na duhet një sërë masash”, tha ai.

Detyra mund të ishte e menaxhueshme, nëse do të kishte mbështetje politike për shkurtime graduale gjatë disa viteve. Por duke parë hendekun e madh politik mes partive, arritja e konsensusit duket e pamundur deri pas zgjedhjeve presidenciale të 2027-s.

Ulja e deficitit “nuk është aspak e pamundur ekonomikisht dhe nuk duhet të jetë një përshtatje tepër e dhimbshme”, tha Hélène Rey, profesoreshë në London Business School.