Lugina Supe, Peru — Në kodrat e shkretëtirës së bregdetit të Perusë, arkeologët kanë bërë një zbulim të jashtëzakonshëm që mund të ndryshojë mënyrën se si e kuptojmë qytetërimin e hershëm në Amerikë. Vetëm katër orë larg nga Lima, një ekip i drejtuar nga arkeologia e njohur peruane, Dr. Ruth Shady, ka zbuluar qytetin e lashtë Peñico — një vendbanim urban 3,800-vjeçar i lidhur me civilizimin Caral, një nga shoqëritë më të vjetra dhe më paqësore që njohim.

Vendndodhja, që përbëhet nga 18 struktura përfshirë tempuj ceremonialë dhe komplekse banimi, ndodhet në një kodër 600 metra mbi nivelin e detit dhe vetëm 10 kilometra larg kompleksit të famshëm Caral-Supe — një vend i Trashëgimisë Botërore të UNESCO-s i njohur si “djepi i qytetërimit amerikan.”

Por Peñico nuk është thjesht një shtesë e Caralit. Zbulimi i tij sjell prova të reja bindëse se si shoqëritë e lashta u përshtatën me krizat klimatike pa u përfshirë në dhunë — një mesazh shumë i rëndësishëm për botën e sotme që po përballet me ndryshimet klimatike.

Para aztekëve, majave apo inkaëve — ekzistonte Caral

Shumë para lindjes së perandorive të aztekëve, majave apo inkaëve, bregdeti i thatë i Paqësorit në Peru ishte shtëpia e Caralit, një qytetërim i qetë dhe shumë i avancuar që lulëzoi më shumë se 5,000 vjet më parë — në të njëjtën kohë me qendrat urbane të Mesopotamisë dhe Egjiptit të Lashtë.

Ndryshe nga këto fuqira të lashta, Carali nuk la gjurmë të luftërave. Nuk kishte fortifikime, armë apo shenja të konflikteve të dhunshme. Në vend të kësaj, shoqëria lulëzoi falë tregtisë, muzikës, jetës ceremoniale dhe shkëmbimeve kulturore.

Dr. Shady, e cila filloi gërmimet në Caral në vitin 1994, vlerëson se rreth 3,000 njerëz jetonin në qendrën urbane, me popullsi shtesë në fshatra përreth. Lugina Supe shërbente si një kryqëzim strategjik që lidhte bregdetin e Paqësorit, malet dhe Amazonën, duke mundësuar shkëmbime të mëdha tregtare si pambuku, patatet e ëmbla, kungujt, frutat dhe specat djegës për mineralet e malit dhe kafshët ekzotike të Amazonës, të cilat i mbanin si kafshë shtëpiake.

“Ata kishin marrëdhënie ndër-regjionale me xhunglën, malet dhe vende të largëta si Ekuadori dhe Bolivia — të gjitha në paqe,” tha Shady.

Arkitektura, ritualet dhe një trashëgimi muzikore e jashtëzakonshme

Një nga veçoritë më mbresëlënëse të dizajnit urban të Caralit ishte një amfiteatër rezistent ndaj tërmeteve me akustikë të avancuar, i cili përdorej për tubime të mëdha, ceremoni dhe koncerte.

Arkeologët kanë gjetur 32 flautë të lashtë, disa të gdhendur nga kocka pelekani dhe të tjerë të zbukuruar në mënyrë të hollësishme, që tregojnë për sofistikimin artistik të civilizimit dhe theksin që i jepnin shprehjes kulturore. Këto instrumente përdorej gjatë ritualeve për të mirëpritur njerëzit nga rajone të ndryshme.

Në Peñico janë gjetur edhe thesare të tjera artistike: figura balte, amuletë të gdhendura me kockë dhe një skulpturë mbresëlënëse e kokës së një gruaje të pikturuar me hematit të kuq, me një stil flokësh unik. Këto gjetje tregojnë për një shoqëri që investonte shumë në ruajtjen e identitetit dhe bashkimit përmes artit dhe ritualeve — edhe në kohë krizash.

Një krizë klimatike që ndryshoi gjithçka

Rreth 4,000 vjet më parë, një thatësirë katastrofike prej 130 vjetësh goditi rajonin — pjesë e një eventi global klimatik që ndikoi edhe Mesopotaminë, Egjiptin dhe Kinën. Lumenjtë tharën, tokat bujqësore dështuan, dhe sheshet e mëdha dhe piramidat e Caralit u braktisën në shkretëtirë.

“Ndryshimet klimatike shkaktuan një krizë në Caral,” shpjegon Shady. “Njerëzit u detyruan të largoheshin nga qendrat urbane — siç ndodhi edhe në Mesopotami.”

Derisa më parë besohej se mbijetuesit ishin larguar drejt bregdetit për të peshkuar dhe mbledhur guaska, gërmimet në vende si Vichama dukeshin të mbështesnin këtë tezë. Por zbulimi i Peñicos tregon një histori tjetër — një histori përshtatjeje dhe jo braktisjeje.

Peñico: Dëshmi e qëndrueshmërisë pa dhunë

I ndërtuar më në thellësi, Peñico ndodhet më pranë rrjedhave të ujit nga akullnajat — një burim jetik uji në një mjedis të thatë dhe të vështirë. Pozicioni i tij tregon një përgjigje strategjike ndaj presioneve mjedisore, jo një ikje të dëshpëruar.

Më e habitshme është mungesa e provave për luftë apo fortifikime. Peñico, ashtu si Carali, mbeti një shoqëri paqësore që u përgjigj ndaj fatkeqësisë ekologjike me inovacion dhe bashkëpunim social, jo me dhunë.

Sot, vizitorët mund të eksplorojnë tempujt dhe sheshet ceremoniale të Peñicos, përfshirë një qendër vizitorësh të re rrethore, e frymëzuar nga sheshet rrethore të Peñicos dhe Caralit — që mendohet të kenë qenë zona administrative ose vende takimesh komunitare, ndoshta të bazuara në parime konsensusi ose qeverisjeje demokratike shumë para Greqisë së lashtë.

Mësime 3,800-vjeçare për botën moderne

Duke qëndruar në sheshet e qeta dhe të përhira nga era të Peñicos, goditemi nga mesazhi i përjetshëm i kësaj civilizimi: Bashkëpunimi sjell mbijetesë. Përballë stresit ekstrem mjedisor, kjo shoqëri e lashtë zgjodhi qëndrueshmërinë përmes unitetit, kreativitetit dhe adaptimit paqësor.

Sot, Peru mbetet i varur nga shkrirja e akullnajave për furnizimin me ujë — dhe ka humbur mbi 56% të akullnajave tropikale në vetëm 58 vjet.

“Ka shumë gjëra që duhet të bëjmë përballë ndryshimeve klimatike,” tha Shady. “Duhet të rimendojmë mënyrën se si jetojmë dhe reagojmë ndaj ndryshimeve në planetin tonë, në mënyrë që shoqëria njerëzore të vazhdojë të ekzistojë me dinjitet dhe respekt të ndërsjellë.”