Pjesa më e madhe e planetit Mars, e gjetur në Tokë, shitet për 5 milionë $. Nis hetim për trafik ndërkombëtar të objekteve jashtëtokësore

—

Është pjesa më e madhe e Marsit e gjetur ndonjëherë në Tokë — një meteorit prej 54 paundësh (25 kilogramë) dhe u shit për mbi 5 milionë dollarë në një ankand në Nju Jork muajin e kaluar, duke vendosur një rekord botëror.

Por në Niger, shteti i Afrikës Perëndimore ku u gjet guri me ngjyrë të kuqe të ndryshkur në shkretëtirën e Saharasë, autoritetet kanë hapur një hetim për atë që e quajnë “trafikim të mundshëm ndërkombëtar të paligjshëm”, duke pretenduar se ai mund të jetë kontrabanduar jashtë vendit.

Si u zbulua

Sotheby’s tha se guri, i quajtur NWA 16788, u shkëput nga sipërfaqja e Marsit pas një goditjeje masive nga një asteroid dhe udhëtoi 225 milionë kilometra (140 milionë milje) deri në Tokë.

Ai u zbulua në nëntor 2023, në veriperëndim të Nigerit, nga një “gjuetar meteoritesh”, sipas shtëpisë së ankandit. Identiteti i tij nuk u bë publik, as ai i blerësit të muajit të kaluar.

Kërkimi i meteoriteve po rritet në vendet e thata të Saharasë si Nigeri. Edhe pse meteoritet mund të bien kudo në Tokë, klima e thatë e Saharasë është ideale për ruajtjen e tyre. Gjuetarët shpesh kërkojnë gurë kozmikë që mund t’u shiten koleksionistëve ose studiuesve. Më të rrallët dhe më të vlefshmit janë ata nga Marsi dhe Hëna.

Sipas revistës shkencore Heritage, guri u shit fillimisht te një tregtar ndërkombëtar, përpara se të përfundonte në një galeri private në Itali. Një ekip shkencëtarësh nga Universiteti i Firences e studioi vitin e kaluar për të kuptuar strukturën e tij dhe origjinën para se të binte në Tokë. Meteoritit iu bë edhe një ekspozim i shkurtër në Romë, përpara se të shfaqej në publik në Nju Jork muajin e kaluar për ankand.

Pse po heton Nigeri

Pas shitjes, Nigeri ngriti pyetje mbi mënyrën se si meteoritit i mundësua shitja në ankand.

Qeveria e Nigerit njoftoi muajin e kaluar nisjen e një hetimi për rrethanat e zbulimit dhe shitjes së meteoritit, duke e cilësuar ngjarjen si “të ngjashme me trafikimin e paligjshëm ndërkombëtar”.

Javën e kaluar, presidenti Abdourahamane Tiani pezulloi eksportin e “gurëve të çmuar, gjysmë të çmuar dhe meteoriteve në mbarë vendin” për të siguruar gjurmueshmërinë e tyre.

Në një deklaratë për Associated Press, Sotheby’s tha se meteoritit iu bë eksportimi nga Nigeri dhe transportimi sipas të gjitha procedurave ndërkombëtare përkatëse. “Sikurse me çdo gjë që shesim, të gjitha dokumentet e nevojshme ishin në rregull në çdo fazë të udhëtimit, në përputhje me praktikat më të mira dhe kërkesat e vendeve të përfshira,” thuhej në deklaratë.

Çfarë thotë ligji ndërkombëtar

Patty Gerstenblith, avokate për trashëgimi kulturore dhe eksperte e tregtisë së paligjshme, tha se sipas Konventës së UNESCO-s për pronën kulturore — të cilën e kanë ratifikuar si Nigeri, ashtu edhe SHBA — mineralet e rralla, si meteoritet, mund të konsiderohen pronë kulturore.

Megjithatë, Gerstenblith shtoi se Nigeri duhet të provojë se meteoritit i përkiste shtetit dhe se ishte vjedhur. “Nëse meteoritit nuk është vjedhur dhe është deklaruar në mënyrë të rregullt gjatë importit në SHBA, atëherë nuk duket se Nigeri mund ta rikuperojë,” tha ajo për AP.

Paul Sereno, paleontolog që ka kaluar vite duke zbuluar fosile dinosaurësh në Saharanë e Nigerit, po fushaton për kthimin e trashëgimisë kulturore dhe natyrore të vendit — përfshirë edhe meteoritet. “Kur ke ligje që e përcaktojnë qartë se mineralet e rralla si meteoritet janë artefakte kulturore, nuk mund të marrësh thjesht diçka kaq unike dhe të vlefshme për një vend,” tha ai për AP. “Ne thjesht nuk jemi më në epokën koloniale,” shtoi ai.

Disa vende, si Maroku — një nga burimet kryesore të meteoriteve në tregun ndërkombëtar — kërkojnë kthimin e objekteve të tilla nëse zbulohen në territorin e tyre. Por zbatimi i kësaj është i vështirë për shkak të hapësirave të mëdha të shkretëtirës dhe rrjeteve informale të tregtisë. /noa.al