Një ekip ndërkombëtar, i koordinuar nga Këshilli Kombëtar i Kërkimeve, Instituti i Gjeologjisë Mjedisore dhe Inxhinierisë Gjeoteknike (CNR-IGAG) – dhe nga Departamenti i Studimeve Humanistike i Universitetit të Ferrarës, në bashkëpunim me Institutin e Arkeologjisë Shqiptare, ka zbuluar vendin e parë neandertalian të dokumentuar në Shqipëri. Zbulimi, i bërë në zonën Dalani i Vogël, në bregdetin Adriatik në zonën e Vlorës, përfaqëson një hap të rëndësishëm në studimin e Kuaternarit dhe në kuptimin e dinamikave të mbijetesës së Neandertalëve të fundit në Europë.

Dalani i Vogël, i ruajtur brenda depozitimeve lumore të ekspozuara nga erozioni detar, është identifikuar nga studiues vendas dhe iu nënshtrua hetimeve të thelluara falë një qasjeje ndërdisiplinore. Studimi, i publikuar së fundmi në revistën Quaternary Science Reviews, përfshinte analiza mikrobotanike, mikropaleontologjike, gjeologjike dhe arkeologjike. Të dhënat e mbledhura mundësuan rindërtimin e evolucionit mjedisor të zonës gjatë 40.000 viteve të fundit, duke zbuluar një panoramë të detajuar të kushteve klimatike dhe burimeve të disponueshme gjatë epokës kur Neandertalët populluan rajonin.

Falë metodës së datimit OSL (Lumineshencë e Stimuluar Optikisht), pra teknikës që përdoret për të përcaktuar moshën e materialeve sedimentare ose minerale që përmbajnë kokrra të ndjeshme ndaj dritës, depozitimi që përmbante vegla guri të copëtuara është daton pak më shumë se 40,000 vjet më parë. Analizat e polenit fosil kanë bërë të mundur identifikimin e një mjedisi të karakterizuar fillimisht nga bimësi e hapur, që evoluoi në një stepë në fund të glaciacionit të fundit. Ky kontekst mjedisor, i pasur me burime ushqimore, mund të ketë ofruar strehim për Neandertalët në Ballkanin jugor deri në zhdukjen e tyre përfundimtare nga Evropa.

Sipas Profesor Marco Peresani, koordinatori i kërkimeve pranë Departamentit të Studimeve Humanistike të Universitetit të Ferrarës, i ndihmuar nga Doktor Davide Delpiano, “Rëndësia e Dalanit të Vogël qëndron në faktin se është vendi i parë neandertalian në Shqipëri i dokumentuar, i datuar dhe i studiuar me metoda moderne dhe multidisiplinare.” Për më tepër, ky vend konfirmon se në Ballkanin jugor burimet ushqimore të vazhdueshme gjatë momenteve kritike të Pleistocenit kanë mbështetur grupet neandertaliane në një lloj zone strehimi.

Zbulimi është rezultat i më shumë se një dekade kërkimesh të kryera në kuadër të iniciativave të ndërkombëtarizimit të financuara nga Unife. Kërkimet, të zhvilluara në bashkëpunim të ngushtë me Departamentin e Parahistorisë të Institutit të Arkeologjisë pranë Akademisë së Studimeve Shqiptare, kanë parë kontributin e rëndësishëm të Profesor Ilir Gjipali dhe Doktor Rudenc Ruka.

Kërkimet në vendin e Dalanit të Vogël do të vazhdojnë me gërmime të tjera arkeologjike dhe studime të thelluara mbi shpellat e jugut të Shqipërisë. Këto projekte premtojnë të zgjerojnë më tej njohuritë mbi rolin e Ballkanit si zonë strehimi për Neandertalët dhe mbi procesin e tranzicionit drejt ardhjes së sapiensëve të parë në Evropë.