Egjipti kërkon kthimin e bustit me famë botërore të mbretëreshës Nefertiti, i cili ndodhet në Muzeun e Ri të Berlinit për më shumë se njëqind vjet. Zyrtarët gjermanë e kundërshtojnë këtë dhe thonë se skulptura do të mbetet aty ku është.

Vlera e skulpturës vlerësohet në 400 milionë euro dhe është një nga artefaktet më të famshme të Egjiptit të lashtë. Por që nga viti 1922, busti 3370-vjeçar i mbretëreshës Nefertiti ndodhet në Berlin.

Tani jo për herë të parë ka një kërkesë nga Egjipti që Gjermania ta kthejë atë. Zahi Hawass, ish-ministri egjiptian i Antikiteteve, ka mbrojtur në mënyrë aktive për kthimin e Nefertitit që nga viti 2011. Kohët e fundit, ai intensifikoi përfshirjen e tij: ai filloi një peticion duke i bërë thirrje Gjermanisë të kthente bustin e famshëm, i cili aktualisht ndodhet në Muzeun Neues të Berlinit.

“Ky bust, i shquar dhe unik në histori për vlerën e tij historike dhe estetike, ndodhet tani në Gjermani, por është koha që të kthehet në shtëpi në Egjipt”, thuhet në peticion.

Një ekip arkeologjik gjerman zbuloi bustin e pikturuar prej guri gëlqeror në vitin 1912 dhe e dërgoi atë në Evropë një vit më vonë. Nefertiti është kthyer në një atraksion të rëndësishëm turistik dhe për shumë, një pjesë e vetëkuptueshme e Berlinit.

A është Nefertiti një simbol i kolonizimit?

Busti, i cili besohet se është bërë në vitin 1345 para Krishtit, quhet edhe “ambasadori i Egjiptit”. Arkeologia egjiptiane Monica Hanna e sheh atë ndryshe. “Një ambasador nënkupton një shkëmbim diplomatik,” tha ajo për DW, por a mori Egjipti diçka të rëndësishme në këmbim, si “kurora e mbretit prusian Friedrich i Madh apo ndonjë pikturë e Albrecht Dürer? Unë nuk mendoj kështu,” tha Hanna. “Nëse dërgoni një ambasador vetëm në një drejtim, ai është një peng.”

Arkeologia ka bërë thirrje publikisht për “shkolonizimin e arkeologjisë egjiptiane”. Ajo pretendon se iniciativa për kthimin e Nefertitit po shkakton rezistencë sepse “do të krijonte një precedent që do të hapte rrugën për kthimin e shumë objekteve të ndryshme të marra gjatë kolonializmit”.

Peticioni i Hawass nuk ka të bëjë vetëm me Nefretitin – ai po kërkon gjithashtu kthimin e Gurit të Rozetës dhe Zodiakut të Denderah-s, antikitetet egjiptiane të vendosura në Francë dhe Britani të Madhe. Guri i Rosetës, i ekspozuar në Muzeun Britanik në Londër, është një gur i lashtë egjiptian me mbishkrime në disa gjuhë dhe shkrime, i cili shërbeu si çelësi për të zhbllokuar sekretet e shkrimit hieroglifik. Zodiaku i Denderah-s është një diagram i madh guri nga një tempull egjiptian që daton nga mesi i shekullit të I para Krishtit dhe aktualisht ndodhet në Muzeun e Luvrit në Paris.

Muzeu i Berlinit thotë se nuk ka arsye për kthim

Fondacioni Prusian për Trashëgiminë Kulturore, i cili mbikëqyr koleksionet muzeale të Berlinit, ka pranuar në të kaluarën se në koleksionet e tij ka vepra arti të vjedhura, si disa skulptura bronzi nga Benini. Disa u kthyen më pas në Nigeri në 2022.

Megjithatë, busti i Nefertitit thuhet se është marrë ligjërisht nga Egjipti pasi u zbulua në mbetjet e qytetit Amarna, kryeqyteti jetëshkurtër nën faraonin Akhenaten, bashkëshorti i Nefertitit. Pas vdekjes së tij, qyteti në bregun lindor të Nilit u braktis në 1335 para Krishtit.

“Busti i Nefertitit u gjet gjatë gërmimeve të miratuara nga Autoriteti Egjiptian i Antikiteteve,” thotë Stefan Müchler, një zëdhënës i Fondacionit Prusian për Trashëgiminë Kulturore. “Ai mbërriti në Berlin bazuar në ndarjen e zakonshme të gjetjeve të atëhershme që përfshinte shumë sende të tjera. Busti u hoq ligjërisht jashtë vendit dhe nuk ka kërkesë për kthimin e tij nga qeveria egjiptiane,” tha ai në një deklaratë me shkrim për DW.

Müchler i referohet një marrëveshjeje me autoritetet egjiptiane që parashikonte një ndarje 50:50 të rreth 10,000 objekteve të gjetura në këmbim të financimit të siguruar nga një manjat gjerman i pambukut dhe tekstilit, James Simon. Ekspertët gjermanë të artit thonë se një përfaqësues i qeverisë egjiptiane përzgjodhi gjysmën e objekteve, ndërsa gjysma tjetër u dërgua në Gjermani, duke përfshirë një bust që u ekspozua në Muzeun Neues disa vite më vonë.

Arkeologu pretendon se busti ishte “vjedhur…”

Disa e kundërshtojnë këtë paraqitje të ngjarjeve. Hawass shkruan se busti i Nefertitit “u vodh pafytyrësisht nga Egjipti nga gjermanët në vitin 1913, kur u fsheh dhe u kontrabandua jashtë vendit, pavarësisht ligjeve që ndalojnë eksportimin e gjetjeve arkeologjike ‘të jashtëzakonshme’ nga Egjipti”.

Ky arkeolog egjiptian pretendon se egjiptologu gjerman Ludwig Borchard, drejtuesi i gërmimeve, e nxori Nefertitin jashtë vendit me pretekst të rremë.

Sipas faqes së internetit Returning Heritage, e cila raporton mbi debatet rreth kthimit kulturor, “shteti egjiptian në atë kohë kishte të drejtën e vetos mbi çdo send që ata e konsideronin shumë të rëndësishëm për t’u larguar nga vendi”. Por është e mundur që Borchard “keqinterpretoi rëndësinë” e bustit, vuri në dukje autori i raportit Lewis McNaught.

Heqja e skulpturës së Nefertitit u bë para zbulimit të varrit të Tutankhamun-it në 1922. Zbulimi historik e shtyu Egjiptin të revokojë të gjitha të drejtat “që u janë dhënë studiuesve të huaj për të marrë gjetjet kryesore në shtëpi”, tha McNaught në raportin e tij.

Eksperti beson se është “shumë e pamundur” që Hawass të ketë sukses në fushatën e tij për të kthyer Nefertitin nëse ai ose autoritetet egjiptiane “paraqesin prova të reja të mashtrimit të qëllimshëm”.

“Si u shpërnda plaçka e gërmimeve të tilla në atë kohë është shpesh (nëse jo gjithmonë) e mbuluar me mister,” tha Lewis McNaught për DW.