ANALIZË | Numri i të vdekurve nga tërmeti në Turqi sugjeron se mësimet e vitit 1999 nuk janë nxjerrë. U premtuan rregulla më të rrepta pas tërmetit dy dekada më parë, por ndërtimi i dobët ka luajtur një rol të madh në fatkeqësinë e fundit

Nga Bethan McKernan Korrespondent i Lindjes së Mesme, The Guardian

Përktheu dhe redaktoi: noa.al

Në vitin 1999, më shumë se 17,000 njerëz u vranë në një tërmet pranë qytetit turk të Stambollit. Pas kësaj, autoritetet premtuan rregulla më të rrepta të ndërtimit dhe futën një "taksë tërmetesh" që synon të përmirësojë gatishmërinë në një vend që ndodhet në dy linja kryesore gjeologjike.

Përgjigja e ngadaltë e Ankarasë ndaj katastrofës, megjithatë, luajti një rol të madh në sjelljen në pushtet të Partisë për Drejtësi dhe Zhvillim (AKP) të Rexhep Tajip Erdogan: partia e sapoformuar fitoi zgjedhjet në vitin 2002 me një shumicë dërrmuese, duke premtuar transparencë dhe rindërtim të ekonomisë së shkatërruar nga një rënie e tregut të aksioneve.

Gati 24 vjet më vonë, pas tërmetit edhe më vdekjeprurës të së hënës dhe pasgoditjeve, njerëzit në të gjithë Turqinë po kërkojnë jo vetëm për të dashurit e humbur, por edhe për përgjigje.

Pas një tërmeti tjetër në vitin 2011, në të cilin vdiqën qindra njerëz, Erdogan, në atë kohë kryeministër, fajësoi ndërtimet e dobëta për numrin e lartë të viktimave, duke thënë: “Bashkitë, ndërtuesit dhe mbikëqyrësit duhet të shohin tani që neglizhenca e tyre përbën vrasje”.

Por me gati 30,000 njerëz të vdekur tani vetëm në Turqi – një numër që vazhdon të rritet – dhe më shumë se 1 milion njerëz të mbetur pa shtëpi, po bëhet më e qartë se korrupsioni endemik dhe zbatimi i dobët i kodeve të ndërtimit e kanë përkeqësuar krizën.

Erdogan, tani president, e bëri ndërtimin motorin e ekonomisë turke; mbështetja në kreditë e huaja të lira financoi autostrada të reja, spitale dhe godina rezidenciale dhe tregtare në të gjithë vendin derisa lira turke ra në vitin 2018.

Në letër, standardet turke të sigurisë së ndërtesave janë ndër më të mirat në botë dhe ato përditësohen rregullisht me rregulla specifike për rajonet e prirura nga tërmeti. Betoni duhet të përforcohet me çelik dhe muret e shtyllat mbajtëse duhet të shpërndahen në mënyrë të tillë që të shmanget “ngatërrimi”, kur dyshemetë grumbullohen mbi njëra-tjetrën pasi të jenë rrëzuar vertikalisht.

Por gjeologët turq dhe ndërkombëtarë, planifikuesit urbanë, arkitektët dhe specialistët e reagimit ndaj tërmeteve paralajmëruan për vite me radhë se edhe shumë struktura moderne në të gjithë vendin përbënin "rrënoja në pritje", sepse kodet e ndërtimit nuk ishin ndjekur siç duhet.

Shkeljet nuk u penalizuan mjaftueshëm për të penguar kompanitë e ndërtimit dhe investitorët që të shkurtojnë kostot, por ekspertët thonë se problemi u shpërfill kryesisht sepse adresimi i tij do të ishte i shtrenjtë dhe jopopullor.

Në të njëjtën kohë, popullsia në shumë prej zonave më të goditura të Turqisë është rritur në dekadën e fundit për shkak të një fluksi miliona refugjatësh nga Siria fqinje që ikin nga lufta civile.

Është e paqartë nga buxhetet e qeverisë se si është shpenzuar taksa për tërmetet – që vlerësohet të ketë mbledhur 2.5 miliardë euro që nga fatkeqësia e vitit 1999.

Qeveria turke ka aplikuar periodikisht të ashtuquajturat "amnisti ndërtimi" që nga vitet 1960, në të cilat kompanive të ndërtimit dhe pronarëve të ndërtesave u është hequr penalizimi i mungesës së sigurisë për një tarifë – një politikë që besohet se ka gjeneruar miliarda lira.

Amnistia e fundit ishte në vitin 2018 dhe vetëm pak ditë para se të goditnin tërmetet e fundit, mediat turke raportuan se një tjetër amnisti do të diskutohej në parlamentin turk.

Në 10 provincat e prekura të Turqisë, 75,000 ndërtesave iu dhanë amnisti të tilla gjatë viteve, sipas Pelin Pinar Giritlioğlu, kreu i dhomave të sindikatës së inxhinierisë dhe arkitekturës në Stamboll.

Spitalet dhe ndërtesat e tjera publike, si dhe blloqet rezidenciale dhe tregtare, janë ndër 25,000 strukturat që u shkatërruan ose u dëmtuan. Zbatimi i duhur i kodeve të sigurisë do të kishte nënkuptuar një "pamje krejtësisht të ndryshme tani", tha Hakan Süleyman, një studiues në departamentin e inxhinierisë së tërmeteve në Universitetin Boğaziçi të Stambollit.

“Numri i viktimave do të ishte reduktuar shumë, pasi ndërtesat që janë projektuar për t’i bërë ballë tërmeteve kanë më pak gjasa të shemben. Dëmi në infrastrukturë do të ishte minimizuar, gjë që do të ndihmonte në përshpejtimin e procesit të rimëkëmbjes,” tha ai.

“Në afat të gjatë, investimi në ndërtesa rezistente ndaj tërmeteve jo vetëm që shpëton jetë, por gjithashtu redukton koston e përgjithshme të rikuperimit dhe rindërtimit pas një fatkeqësie.”

Vonë të shtunën, nënpresidenti i Turqisë, Fuat Oktay, tha se 113 persona në të gjithë vendin, të dyshuar për ndërtim të pakujdesshëm që mund të kenë kontribuar në katastrofë, u arrestuan dhe 20 të dyshuar të tjerë janë identifikuar.

Zhvilluesi i një kompleksi apartamentesh 12-katëshe të ndërtuar në Antakia në vitin 2013 u arrestua teksa tentoi të hipte në një fluturim për në Mal të Zi të premten mbrëma, tha policia. Ai u tha prokurorëve se kompania e tij kishte ndjekur të gjitha procedurat dhe legjislacionin përkatës.

Ministria e Drejtësisë ka premtuar se do të ndëshkojë këdo që do të gjendet përgjegjës, duke njoftuar ngritjen e njësive të hetimit penal të tërmetit. Prokurorët kanë nisur të mbledhin mostra ndërtesash për prova mbi materialet e përdorura në ndërtim. Priten shumë arrestime të tjera, por fajësimi i kontraktorëve të ndërtimit nuk ka gjasa të zbusë një valë në rritje të zemërimit publik ndaj politikës së qeverisë.

“Kam 53 vjet që merrem me tërmete, por nuk kam përjetuar më parë një fatkeqësi të tillë. Është e vërtetë që nuk e prisnim një tërmet të kësaj shkalle në këtë zonë, ndaj ishte i paparashikuar në këtë drejtim. Por është gjithashtu e qartë se shumica e shkatërrimeve është rezultat i dështimeve njerëzore,” tha Prof Övgün Ahmet Ercan, një anëtar i bordit këshillues të dhomës turke të inxhinierëve gjeofizikë për tërmetet.

Erdoğan është zotuar se rindërtimi do të përfundojë brenda një viti, një detyrë në dukje e pamundur duke pasur parasysh shkallën e shkatërrimit në një zonë të gjerë. Por me zgjedhjet kombëtare të planifikuara për në maj, të cilat janë një provë vendimtare pas 20 viteve të tij gjithnjë e më autoritare në pushtet, e ardhmja politike e presidentit varet nga mënyra se si ai i trajton pasojat.

"Ndërtimi i strukturave rezistente ndaj tërmeteve nuk është i vështirë, por e kaluara ka treguar se mësimet rrallë merren pas katastrofave në Turqi," tha Süleyman. “Tërmetet e fundit kanë nxjerrë në pah nevojën për ndryshim edhe një herë, por testi i vërtetë do të jetë në aftësinë e qeverisë për të zbatuar rregulloret dhe për të ndërtuar struktura më të sigurta në të ardhmen.” /noa.al